Læknablaðið - 15.12.2004, Blaðsíða 56

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BÓKARDÓMUR
Bókarumfjöllun
Hugsjónir og hugarvingl
Tómas Helgason
l V| v ,.i /• 1.3 7-lW

Nll s R| 1 1 LIISTOL V
Store tanker’r urolige sinn 21 i)A\/kiatrUki> portretter
n
Kápa bókarínnar.
Mörgum þykir fróðlegt að velta fyrir sér persónugerð
og sjúkdómum ýmissa manna sem hafa látið að sér
kveða í stjórnmálum, listum eða vísindum. Oft verða
slfkar vangaveltur til þess að við skiljum betur störf
þeirra, afrek og mistök. Margir læknar sem eru áhuga-
menn um sögu hafa ritað bækur um rannsóknir sínar
á heimildum um menn sem hafa verið áberandi á ýms-
um tímum og haft áhrif á þróun mála á sínum sviðum.
Slíkar rannsóknir og skrif eru gagnleg ekki aðeins til
að skilja þá og framvinduna betur, heldur ættu þær að
gera gagn í nútímanum til að eyða fordómum gegn
sjúkdómum með því að sýna að þeir geta hitt alla fyr-
ir, háa sem lága. Flestir sem fengist hafa við þessar
rannsóknir hafa aðeins skrifað um einn eða fáa sögu-
fræga menn, enda ærið verk að kanna slíkar heimildir
svo að hægt sé að komast að niðurstöðu.
Nýlega barst mér áhugaverð bók eftir prófessor
Nils Retterstöl í Oslo, „Store tanker, urolige sinn“
(1). í bókinni eru dregnar saman niðurstöður heim-
ildarannsókna um 21 þekktan hugsuð, rithöfunda,
málara, stjórnmálamenn og aðra sögufræga menn
sem hafa haft mikil áhrif á Norðurlöndum, einkum í
Noregi. Hver kafli er skrifaður líkt og góð geðsjúkra-
skrá til að auðvelda lesandanum að meta vangaveltur
höfundarins um sjúkdómsgreiningu hvers og eins sem
um er fjallað, samkvæmt nútíma greiningum, ICD-10
og DSM-IV.
Bókin hefst á þemur köflum um Noregskonunga,
Harald hárfagra, Hákon jarl Sigurðsson og Sigurð
Jórsalafara. Höfundur reynir að gera grein fyrir geð-
röskunum sem hrjáðu þá samkvæmt lýsingum Snorra
í Heimskringlu. Pað gefur auga leið að þær lýsingar
eru of knappar til að hægt sé að setja ákveðna grein-
ingu á raskanir þessara konunga. Öðru máli gegnir
með Kristján 7. Danakonung og D.G. Monrad, sem
var forsætisráðherra Dana í stríðinu við Þjóðverja
1864 þegar Danir biðu ósigur, m.a. vegna geðhæðar
(maniu) Monrads.
Hitler og Quisling eiga hvor sína sögu og hafa báð-
ir haft verulegar persónuleikaraskanir og fengið köst
með svo miklum ranghugmyndum að ætla má að þeir
hafi haft aðsóknarröskun (delusional disorder). Þó
telur höfundurinn að ekki séu nægar upplýsingar um
Quisling til að setja þessa greiningu með vissu.
Sjúkrasögum van Gogh og Edvard Munch eru
gerð allítarleg skil. Báðir höfðu verið geðveikir og
misnotað áfengi og dvalið um tíma á geðsjúkrahúsum.
Rætt er um hvaða sjúkdómsgreiningar komi til greina
við skoðun á persónuleika, veikindum og lífshlaupi
þeirra, þar með talið endirinn hjá van Gogh sem
framdi sjálfsvíg þegar hann var 47 ára. Hann hefur
sennilega haft „borderline" persónuleikaröskun og
flogaveiki (temporal lobe) sem gæti skýrt sturlunar-
einkenni auk misnotkunarinnar. Einnig hafa menn
velt fyrir sér mörgum öðrum greiningum. Munch
hefur hins vegar haft geðklofalíka persónuleikarösk-
un með ofurviðkvæmni sem leiddi til skammvinnr-
ar aðsóknarröskunar eftir að hann varð fyrir per-
sónulegum áföllum.
Síðasti hluti bókarinnar fjallar um sex rithöfunda
og heimspekinga, þar á meðal Nietzsche, Grundtvig
og Strindberg. Nietzsche var einn af meiri háttar
heimspekingum sinnar tíðar sem hafði mikil áhrif,
en kenningar hans hafa verið umdeildar, einkum um
ofurmennin. Hann var mjög bráðger og lærði að lesa
og skrifa fjögurra ára gamall, skrifaði fyrstu ævisögu
sína 13 ára gamall en átti í miklum erfiðleikum með
stærðfræði. Hann þjáðist snemma af mígrene og maga-
verkjum. Hálfþrítugur fékk hann sýfilis sem leiddi til
geðsjúkdóms 15 árum seinna, fyrst með stórmennsku-
hugvillum og smáversnaði. Þrátt fyrir það skrifar hann
mikið næstu sex árin, en þýskur geðlæknir, Möbius,
telur að í þeim ritverkum gæti einkenna sjúkdómsins,
sem leiddi til vaxandi sljóleika síðustu æviárin.
Danska sálmaskáldið Grundtvig setur enn svip á
kirkjulegar athafnir á öllum Norðurlöndum. í íslensku
sálmabókinni er enn að finna sálma eftir hann, t.d.
hjónavígslusálminn, „Hve gott og fagurt og indælt
er...“. Grundtvig hafði tvískauta lyndisröskun (var
manio-depressiv). Hann fékk fyrsta þunglyndiskast-
ið 27 ára gamall sem sló síðan yfir í geðhæð áður en
honum batnaði. Hann hafði þá þegar skrifað mikið og
hélt því áfram eftir að honum batnaði og komu þá út
mörg verk. Hann veikist aftur með oflátum (geðhæð)
rúmlega sextugur. Um sjötugt fær hann skammvinna
þunglyndisröskun og loks veikist hann skyndilega af
geðhæð 83 ára gamall. Síðustu fimm ár ævinnar hafði
hann ekki einkenni um geðröskun.
Afbrýðissemin og kvenfyrirlitningin sem kemur
fram í mörgum verka Strindbergs er nóg til að vekja
grunsemdir um geðröskun hans þótt öllum beri sam-
an um snilli hans sem rithöfundar. Menn hafa deilt
um hvort eitthvað hafi verið að honum og þá hvað.
Persónugerðin var óvenjuleg með mikilli sjálfsdýrk-
un, þörf til að upphefja sjálfan sig, ofurviðkvæmni
gagnvart eigin persónu, og ofsafengnum ástar- eða
vináttusamböndum sem auðveldlega snerust í and-
hverfu sína. Sumir telja að geðröskun Strindbergs
megi greina þegar 1882 er hann taldi þáverandi eig-
inkonu sína eitra fyrir sér, þó að afbrýðissemin tæki
876 Læknablaðið 2004/90