Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 37

FRÆÐIGREINAR / VIÐHORF ALDRAÐRA TIL DAUÐANS
og eru stundum rædd en ekki alltaf. Ákvörðun um
meðferð er síðan tekin af sjúklingi og lækni sam-
eiginlega. Mynd 1 sýnir líkan af samtalinu, hvert
hlutverk læknisins er og hvað sjúklingurinn leggur
til þó að sú skipting sem sýnd er sé ekki algild, til
dæmis má reikna með að læknir hugsi um aldur og
heilsu sjúklings í ráðleggingum sínum.
Hér á eftir verða einstakir þættir útskýrðir og
rök færð fyrir mikilvægi þeirra. Tafla II sýnir hvern
þátt fyrir sig með útskýringum:
Læknisfræðilegir þættir. Læknisfræðilegir eða
heilsufarslegir þættir hafa með upplýsingar um
sjúkdóm, horfur og meðferðarkosti að gera.
Læknirinn veitir þær upplýsingar og er grunnurinn
að upplýstu samþykki. Þær er augljóslega það sem
mestu máli skiptir um val sjúklings á meðferð.
Horfur, hversu erfið meðferð er og líkur á þján-
ingum eru megináhrifavaldar þess hvort aldraðir
þiggja meðferð eða ekki (6-8). Aðrar rannsóknir
hafa sýnt að það hvernig meðferðarkostum er lýst,
jákvætt eða neikvætt, mótar óskir manna um með-
ferð (9). Þannig hafa læknar mikil áhrif á hvers
sjúklingar óska sér. Flestir viðmælendur töldu að
heilsufarslegar afleiðingar endurlífgunar væru
mikilvægt atriði þegar vega ætti og meta endurlífg-
un sem valkost (5). Þjáning er orð sem gjarnan er
notað til að lýsa ástandi þar sem dauðinn verður
betri en lífið og þannig aðalástæðu þess að hafna
meðferð (10-12). Aldraðir viðmælendur Kohns,
en hann ræddi við bæði aldraða og heilbrigðis-
starfsfólk um meðferð við lífslok, höfðu miklar
áhyggjur af því að þjást en notuðu frekar trúarlegt
eða heimspekilegt orðalag til að tjá hug sinn en
heilbrigðisstarfsfólkið ræddi frekar um þjáningu
með orðum sem tengdust sjúkdómum og bata-
horfum (11). í þessari rannsókn var orðalag eins
og þjáningar, engar líkur á bata, ekki möguleiki að
lifa mannsæmandi lífi vegna lélegrar andlegrar og
líkamlegrar færni notað til að tjá þær hugmyndir
sem þeir höfðu um ástæður til að hætta meðferð
og deyja frekar. í rannsókn Pearlmanns og félaga
þar sem viðmælendur voru spurðir um hvaða hug-
myndir þeir hefðu um svo slæmt líf að betra væri
að deyja en lifa komu fram margvíslegar lýsingar
á heilsufarslegu ástandi, lýsingar á lélegri færni,
lélegri andlegri getu og þjáningum af ýmsum toga
(13). Almennt var auðvelt að fá fram í þessari
rannsókn lýsingar á lífi eða aðstæðum sem fólk
vildi ekki lifa við, en ekki eins auðvelt að fá skýr
svör um hvaða meðferð fólk vildi eða vildi ekki.
Rosenfeld ræddi við aldraða einstaklinga um hug-
myndir þeirra um meðferð við lífslok og komst að
svipaðri niðurstöðu. Hann telur því að læknar ættu
frekar að fá fram hjá sjúklingum lýsingu á ástandi
þar sem þeir vilja frekar deyja en lifa heldur en að
Tafla II. Þættir sem móta ákvarðanir sem varða meðferð við lífslok. Greining viðtala við aldraða einstakiinga leiðir í Ijós aö læknisfræðileg atriði, mat á eigin lífi, afstaða til ástvina, reynsla afdauða, sorg og missi auk siðferðilegra atriða hafa áhrifá ákvörðun um meðferð við lífslok.
Meginþættir Undirþasttir
Læknisfræðileg atriði Sjúkdómsgreining Þjáningar - afleiðingar meðferðar/að hafna meðferð Horfur Meðferð
Mat á eigin lífi Aldur Heilsa, andleg og líkamleg Lífsviðhorf, lífslengd, lífsgæði Viðhorf til dauðans, sátt eða ótti
Afstaöa til ástvina Vera ekki byrði á ástvinum eða samfélagi Vera til fyrir aðra Aðskilnaður við ættingja
Reynsla af dauöa, sorg og missi Eigin sjúkdómsreynsla Reynsla af dauða ástvina
Reynsla af ákvörðunum um meðferð við lífslok
Siðferðileg álitamál Hvað er rétt og rangt? Hver tekur ákvöröunina?
fá fram lýsingu á meðferð sem þeir vilja ekki (10).
Þessar niðurstöður styðja þá skoðun að læknar
ættu að skapa andrúmsloft samvinnu við sjúklinga
þar sem ákvarðanir eru teknar í Ijósi bestu læknis-
fræðilegrar þekkingar og í samræmi við gildismat
sjúklinga, getu og markmiða í lífinu (14).
IVIat á eigin lífi. Þegar sjúklingur hefur fengið upp-
lýsingar um sjúkdóm sinn og horfur og hvaða með-
ferðarkostir eru í boði metur hann sína eigin stöðu
út frá heilsu og aldri og í ljósi viðhorfa sinna til lífs
og dauða. Ef aldraðir einstaklingar eru spurðir
um óskir um meðferð sem varðar líf og dauða eru
afleiðingar sjúkdómsins ekki það eina sem skiptir
máli heldur líka heilsa og færni viðkomandi þegar
umræðan á sér stað (8). Ef um alvarlega heilabilun
er að ræða vill meirihluti manna ekki meðferð. Það
sama gildir ef um lungnaþembu er að ræða, en þó
vilja heldur fleiri meðferð ef um aðra líkamlega
sjúkdóma er að ræða en heilabilun (6, 8). Það er
Ijóst að þrátt fyrir að heilsa og horfur séu meg-
ináhrifavaldar í ákvörðun sjúklings um að þiggja
eða hafna meðferð skýrir það ekki þann mun sem
sést á óskum manna. Þegar skoðað er hvaða gildi
aldraðir einstaklingar gefa góðri heilsu og hvaða
áhættu þeir vilja taka til að halda henni kemur
fram mikill einstaklingsmunur (15,16). I rannsókn
þar sem öldruðum einstaklingum voru gefnar mis-
munandi líkur á að lifa af við óbreytta heilsu eftir
hjartastopp og endurlífgun kom í ljós að flestir,
eða 75% hinna öldruðu, vildu þiggja endurlífgun
ef lfkur voru á að lifa við óbreytta heilsu (7). Hins
Læknablaðið 2005/91 525