Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 65

UMRÆÐA & FRETTIR / IÐORÐ 177
Ásækinn
Aggressive
A lausum miða í sloppvasa fannst lýsingarorðið ag-
gressive með íslensku þýðingunni ásækinn. Miðinn
er ódagsettur og án tilvísunar í tilefni eða tillögu-
smið. íðorðasafn lækna birtir nafnorðið aggression
með þýðingunum ýgi, árásarhneigð, árásargirni,
árásarhvöt og samsetninguna aggressive persona-
lity, ýg skapgerð. Undirritaður hefur aldrei getað
sætt sig við nafnorðið ýgi. Lýsingarorðið ýgur má
finna í íslenskri orðabók Eddu með skýringunum:
œgilegur, hrœðilegur, mannýgur, byrstur. Með
orðinu ásækinn er kornin leið til að forðast það.
Undirrituðum finnst það ágætt og hljóma vel í
ýmsum læknisfræðilegum samsetningum: ásækinn
persónuleiki, ásækið illkynja æxli, ásækin sýking
og ásækin bólga. svo nokkur dæmi séu nefnd.
Kransæðaheilkenni
Guðmundur Þorgeirsson, prófessor, kom að máli
við undirritaðan og var með heitið acute coronary
syndrome í fórum sínum. Um er að ræða bráð
veikindi sem byggjast á truflun í blóðflæði krans-
æða og hafa í för með sér blóðþurrð (ischemia)
eða (smá)drep í hjartavöðva. Lausleg uppfletting á
veraldarvefnum leiddi í ljós að þetta er nýlegt heiti
sem virðist notað á tvo vegu, ósértækt og sértækt.
Við ósértæka notkun er vísað til sjúkdómsfyrirbæra
frá hjartaöng til hjartadreps. Við sértæka notkun
er aðeins vísað til tveggja fyrirbæra, annars vegar
þess sem nefna má hvikula hjartaöng (unstable
angina) og hins vegar smádreps í hjartavöðva með
mjög vægum eða engum hjartalínuritsbreytingum.
Heitinu er meðal annars ætlað að gefa til kynna að
beita verði tilteknum aðferðum við greiningu og
meðferð.
Undirritaður komsl að þeirri niðurstöðu að
bein þýðing væri besta lausnin, brátt kransæða-
heilkenni, sama hvort notkunin væri sértæk eða
ósértæk.
Microcirculation
Gísli Sigurðsson, prófessor, hitti undirritaðan á
förnum vegi fyrir allnokkru og vakti þá athygli á
því að heitið microcirculation er ekki að finna í
Iðorðasafni lækna. Samkvæmt læknisfræðiorða-
bók Stedmans frá 1995 vísar heitið til blóðrásar í
slagæðlingum (arterioles), háræðum (capillaries)
og bláæðlingum (venules). Orðabók Dorlands
frá árinu 2000 nefnir ekki tegundir æða í lýsingu
sinni heldur vísar almennt í flæði blóðs í smáæðum
(microvasculature) líkamans. Microvasculature er
þar lýst sem þeim hluta œðakerfisins sem saman-
stendur af fíngerðari œðum, stundum lýst sem þeim
sem hafa innra þvermál 100 míkron eða minna.
Einnig það heiti þarf að komast inn í íðorðasafnið,
svo og vasculature, æðar, æðakerfi. Orðið circula-
tion er þýtt sem hringrás, enda dregið af circulus,
sem strangt tekið merkir lítill hringur.
Við Gísli komum okkur saman um að smáæða-
blóðrás væri ágætt íslenskt heiti á microcirculation.
Raunar má spyrja hvort áherslubreytingin í skil-
greiningu æðanna frá Stedman 1995 til Dorlands
2000 gefi til kynna að þörf sé á tveimur slíkum
heitum, smáæðablóðrás og öræðablóðrás. Síðara
heitið vísar þá til allra minnstu æðanna. Gaman
væri að heyra skoðanir þeirra sem fást við vanda-
mál, sem tengjast æðum af þessari stærðargráðu, í
daglegu starfi.
Microvasculature má til samræmis nefna smá-
æðar, smáæðakerfi eða öræðar, öræðakerfi ef þörf
er á slíku.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Gangverk
Annar svæfingarlæknir, Ólafur Z. Ólafsson, setti
fram heitið gangverk í fyrirlestri sem hann hélt síð-
astliðið haust. Þar var hann að íslenska enska orðið
mechanism. Þetta er lipurt og lýsandi heiti sem gott
er að eiga til viðbótar þeim tveimur sent birt eru í
Iðorðasafni lækna, vél, vélgengi. Samkvæmt lækn-
isfræðiorðabók Dorlands er mechanism dregið af
gríska orðinu mechane og merkir: 7. vél eða gang-
verk sem líkist vél. 2. samsetning hluta eðaferla sem
þjóna sameiginlegri starfsemi. 3. kenning um að
líftð byggist á eðlis- og efnafrceðilegum lögmálum
í ólífrœnum heimi. Gríska orðið mechane er sagt
hafa táknað vél, tæki, uppfinningu eða útbúnað.
1 framhaldi af þessu væri rétt að taka þýðinguna
á lýsingarorðinu mechanical til endurskoðunar.
Iðorðasafnið birtir einungis þýðinguna vélrænn,
en það er alls ekki fullnægjandi fyrir margvíslega
notkun þessa orðs í læknisfræði, samanber fræði-
heitið mechanical ileus.
Nöldur
Undirrituðum var nýlega bent á orðskrípin afsamþykkja og ósamþykkja,
sem komin eru í notkun í tengslum við ákveðið tölvuforrit á Landspítala.
Tiltekin aðgerð felst í því að samþykkja frágengnar færslur. Engu að síður
er til önnur aðgerð sem gerir fært að afturkalla samþykkið, lagfæra færsl-
urnar og samþykkja að nýju. Það er þessi afturköllun á samþykki sem fyrr-
greind orðskrípi vísa til. Getur ekki einhver komið með betri tillögu?
Samsetningin heilsubreytandi atferli rak á fjörurnar í vetur. Vera má
að hún eigi rétt á sér í einhverjum formlegum flokkunarkerfum, þar sem
helstu undirflokkar eru væntanlega heilsubætandi atferli og heilsuspillandi
atferli, en vonandi þurfa læknar ekki oft að taka sér þetta í munn í hlýleg-
um samræðum við sjúklinga sína.
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2005/91 553