Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKA
Umræða
Þær niðurstöður sem ef til vill vekja mesta athygli
eru hve fáir hverfa af örorkuskrá af öðrum or-
sökum en vegna aldurs og dauða á því 12 ára tíma-
bili sem hópnum er fylgt eftir, eða einungis 12%
kvennanna og 9% karlanna.
Dánartíðnin var langsamlega hæst hjá þeim sem
metnir voru til örorku vegna krabbameins og var
meirihluti þeirra (59%) dáinn um eða innan við ári
eftir að örorka var metin. Hlutfallslega mest var
hins vegar um að þeir sem metnir voru til örorku
vegna geðraskana sneru aftur til vinnu.
ísland sker sig úr hópi iðnvæddra ríkja að því
leyti að hér þekkist snemmtaka lífeyris í mjög tak-
mörkuðum mæli og því er vinnumarkaðsþátttaka
eldri starfsmanna með því allra mesta sem þekkist
(6). Astæður þessa eru sennilega fyrst og fremst að
ekki eru til nema mjög takmörkuð formleg úrræði
fyrir eldri starfsmenn til að hverfa af vinnumarkaði
fyrir hinn opinbera eftirlaunaaldur (7). Oft heyrist
sú skýring að þetta hafi sennilega leitt til þess að
eldri starfsmenn, og þá sérstaklega konur, sem
hafa unnið erfiða, einhæfa líkamlega vinnu, hafi
fengið álagseinkenni og horfið inn á örorkuskrá,
fremur en að setjast í helgan stein og þiggja eftir-
laun eins og tíðkast í öðrum löndum. Til að kanna
þessa tilgátu var sjúkdómsgreining þeirra sem
metnir voru inn á örorkuskrá eftir sextíu ára aldur
skoðuð. Ef tilgátan reynist rétt má væntanlega
finna þar mjög auknar örorkulíkur vegna stoðkerf-
issjúkdóma og jafnvel geðraskana. I ljós kom að
hlutdeild sjúkdómaflokka í örorku breytist ekki í
samræmi við tilgátuna. Hlutdeild þessara flokka
í örorku kvenna sem koma inn á örorkuskrá eftir
sextugt eykst ekki heldur minnkar og þetta á raun-
ar einnig við um karla.
Ýmsir heilsufarslegir, samfélagslegir og sál-
rænir þættir eru afgerandi fyrir endurkomu á
vinnumarkað. Sýnt hefur verið fram á sterk tengsl
örorku og atvinnuleysis á íslandi (2, 8) og örorka
er algengust í sveitarfélögum þar sem atvinnuleysi
hefur verið algengt (1). Öryrkjar koma einkum úr
hópi þeirra sem hafa litla menntun og því má gera
ráð fyrir að þeim bjóðist fyrst og fremst tiltölulega
einhæf, erfið og illa launuð störf (9-13). Vegna
mikillar tekjutengingar örorkubóta er lítill fjár-
hagslegur hvati fyrir öryrkja að hverfa af örorku-
bótum nema tiltölulega vel launuð vinna sé í boði
(9). Þetta á sér í lagi við um barnafólk, einkum ein-
stæða foreldra, þar sem barnalífeyrir er skattfrjáls
og ekki tekjutengdur eins og örorkubætur eru að
öðru leyti (9).
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess
að fáir snúi aftur til vinnu hér á landi eftir að þeim
hefur verið metin örorka. Skoða þarf hvað hægt er
að gera til að breyta þessu, svo sem með starfsend-
urhæfingu, aðgerðum til að örva atvinnurekendur
til að ráða fólk með skerta starfsgetu í vinnu og
endurskoðun tekjutengingar örorkubóta.
Heimildir
1. Thorlacius S, Stefánsson SB. Algengi örorku á íslandi 1. desem-
ber 2002. Læknablaðið 2004; 90: 21-5.
2. Thorlacius S, Stefánsson SB, Ólafsson S. Tengsl atvinnuleysis
og nýgengis örorku á íslandi 1992-2003. Læknablaðið 2004; 90:
833-6.
3. Lög um almannatryggingar nr. 67/1971.
4. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S. Umfang og einkenni
örorku á íslandi árið 1996. Læknablaðið 1998; 84: 629-35.
5. Manual of the International Statistical Classification of
Diseases, Injuries, and Causes of Death. Ninth revision. World
Health Organization, Genf, 1977.
6. Herbertsson TT. The Economics of Early Retirement. J
Pensions Management 2001; 6: 326-35.
7. Herbertsson TT. Late Retirement in Iceland. A contribution to
the 2004 World Economic Forum Report, Living Happily Ever
After: The Economic Implications of Aging Societies, World
Economic Forum, Davos.
8. Thorlacius S, Stefánsson SB, Jónsson FH, Ólafsson S. Social
circumstances of recipients of disability pension in Iceland.
Disability Medicine 2002; 4:141-6.
9. Herbertsson TT. Fjölgun öryrkja á íslandi. Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið, Reykjavík, 2005.
10. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S. Menntun, störf og
tekjur þeirra sem urðu öryrkjar á árinu 1997 á íslandi. Lækna-
blaðið 2001: 87: 981-5.
11. Bartley M, Owen C. Relation between socioeconomic status,
employment, and health during economic change, 1973-93.
BMJ 1996; 313: 445-9.
12. North F, Syme SL, Feeney A, Head J, Shipley MJ, Marmot
MG. Explaining socioeconomic differences in sickness
absence: the Whitehall II study. BMJ 1993;306:361-6.
13. Alexanderson K, Norlund A (ritstj.). Sickness absence
- causes, consequences, and physician's sickness certification
practice. A systematic review by the Swedish Council on
Technology Assessment in Health Care. Scand J Public Health
2004; 32 (Suppl 63): 152-80.
504 Læknablaðið 2005/91