Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 43

FRÆÐIGREINAR / VIÐTÖL UM DAUÐANN
Hvötin bak við það að reyna þetta er einhverskon-
ar leit að guði. Mér virðist guð vera huglægur veru-
leiki þess trúaða sem skiptir raunverulegu máli en
góð áhrif trúar á heilsu og langlífi vel er þekkt. Hin
vísindalega hugsandi efasemdarmanneskja á hins
vegar erfitt með að sætta sig við guð sem algerlega
óhlutbundinn veruleika ekki síst því í vísindum er
litið á skynjanir og upplifanir sem óáreiðanlegar
og er þeim því varpað fyrir róða. Mér finnst líka
erfitt að varpa alveg rökhugsun og vísindalegri
þekkingu fyrir róða og gefa mig á vald upplifana
og skynjana og trúa á guð. Þess vegna langar mig
að sameina bæði, hinn huglæga og hlutlæga veru-
leika, með samstarfi lista og vísinda og finna þann-
ig guð. Hvort guð láti sig við þessar aðfarir er þó
óljóst því vegir hans munu vera órannsakanlegir.
En getur samstarf lista og vísinda hugsanlega gætt
hvort annað lífi, og hver veit nema í því lífi sé guð
einmitt að finna?
Hver var niðurstaðan af þessu verkefni? Gaf
það mér nýja innsýn í viðfangsefnið? Það gerði
það svo sannarlega, en hafði hins vegar ekki bein
áhrif á fræðilega úrvinnslu rannsóknarinnar. Það
var reyndar aldrei ætlunin að það gerði það beint,
heldur var þessi tilraun fremur hugsuð sem að-
ferðafræðilegar eða heimspekilegar vangaveltur.
Rannsóknin var gerð með eigindlegri eða fyrir-
bærafræðilegri aðferðafræði en þar er reynt að
varpa ljósi á sýn viðmælenda á viðfangsefnið. I
slíkum viðtölum kemur ýmislegt fram og má líkja
upplifuninni af slíku viðtali við upplifun af lista-
verki. Verk Magnúsar, en hann notar gjarnan texta
í verkum sínum, hafa oft slegið á svipaða strengi og
viðtölin. Þrátt fyrir að verk Magnúsar séu gjarnan
absúrd hef ég skynjað veruleika í verkum hans
sem minnir á veruleikann í viðtölunum. Með því
að fá Magnús til að gera verkið má segja að hans
persóna verði hluti af verkinu en þess má geta að
hann varð sjötugur árið sem við ræddum um þetta
verkefni fyrst og fellur því undir skilmerki þess að
geta verið þátttakandi í rannsókninni.
Sjónarmið Ólafs Gíslasonar listfræðings var
sömuleiðis fræðandi og skemmtilegt en hann skrif-
aði og hélt fyrirlestur um sýninguna (3). Hann benti
á hversu vanmáttug læknavísindin væru gagnvart
dauðanum, þrátt fyrir að fresta mætti dauðanum
kemur hann engu að síður og læknavísindin standa
í sömu sporum og fyrir hundruðum ára. Þegar að
dauðanum kemur og læknavísindin hafa ekki lausn
er gripið til þess ráðs að spyrja sjúklinginn sjálfan
hvers hann óskar. Það er gert með virðingu fyrir
einstaklingnum og hans rétti til að ákvarða sín
örlög sjálfur en endurspeglar að í raun stöndum
við jafn hjálparlaus gagnvart dauðanum og áður.
Ólafur sýndi einnig hvernig hugmyndir manna
um mannslíkamann breyttust í gegnum aldirnar
og vélræn skoðun tók yfir og litið var á manninn
sem vél. Það sjónarmið er fullkomlega í gildi í
læknisfræði og okkar þekking byggist einmitt á
vélrænni skoðun á líkamanum. Þetta hefur verið
gagnrýnt og rætt um að læknisfræðin ætti frekar
að fást við líf mannsins fremur en líkama hans til
að gera honum fullt gagn (4). Öldrunarlæknisfræði
er reyndar nokkuð sérstök því hún byggir að hluta
til á þeirri sýn að hjálpa verður einstaklingnum að
lifa sínu lífi þrátt fyrir fötlun og sjúkdóma en ekki
eingöngu á að lækna sjúkdóma (5).
Ég er þakklát þeim sem hjálpuðu okkur við að
taka upp viðtölin. Orð viðmælendur minna eru
orðin hluti af sjálfri mér, ég kann þau utan að og
get endalaust hugsað um þau, dáðst að þeirri visku
og dugnaði sem þau sýna. Ég hvet alla lækna til að
lifa sig inní sögur sjúklinga sinna þrátt fyrir tíma-
skort. Það er lærdómsríkt að umgangast annað
fólk, ekki síst þá sem eru eldri en maður sjálfur.
Ég hugsa oft þegar ég hitti aldraða konu á spít-
alanum og sé æðruleysi, sátt og frið skína úr aug-
unum, svona ætla ég að verða þegar ég er komin á
þennan aldur. Hvort það er gerlegt fyrir stressaða
efahyggjumanneskju í nútímanum er óvíst og allt
eins víst að ég verði eins og margir aðrir sem eru
viðkvæmir fyrir því sem gerist og bregðast við á
ýmsan hátt.
Samspil lista og vísinda má hugsa sér á ýmsa
vegu. Eins og áður hefur verið rætt gæti vísinda-
maður leitað til lista til að opna hugann, listamenn
Læknablaðið 2005/91 531