Læknablaðið - 15.04.2006, Blaðsíða 73

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SIÐFRÆÐI
Þagnarskyldan; hver eru hin siðferðilegu rök?
Þagnarskyldan hefur ávallt verið talin forsenda
farsæls sambands á milli læknis og sjúklings og
ein af þeim grundvallarskyldum sem lækni beri
að virða. Margir hafa þó bent á að læknar starfi
í teymi með öðru starfsfólki og forsendur þagn-
arskyldunnar séu því ekki lengur þær sömu og
voru. Aðstæður séu breyttar. Eintal milli læknis og
sjúklings þar sem öll greining fari fram og meðferð
ákvörðuð eigi sér ekki lengur stað. Að greiningu
og meðferð komi margir einstaklingar og því sé
það að leita sér bót meina sinna innan heilbrigð-
iskerfisins aldrei einkamál (1, 2). Þetta geri að
verkum að þagnarskyldan sé ekki jafn mikilvæg
og hún var og að nú til dags sé marklaust að tala
um hana á sama hátt og áður. Þó að sitthvað sé til
í ofannefndri gagnrýni þá tel ég engu að síður að
þagnarskyldan sé enn þann dag í dag mjög mik-
ilvægur þáttur í starfi allra heilbrigðisstétta. Hin
siðferðilegu rök sem þagnarskyldan hvílir á eru
enn í fullu gildi. Það er rnikið í húfi að læknar og
allar heilbrigðisstéttir geri sér áfram grein fyrir því
að traust og virðing sjúklinga fyrir þeirn og starfi
þeirra byggist á gagnkvæmni. Læknirinn þarf að
sýna í verki að hann virði sjúklinginn, vilja hans og
einkalíf. Án þess er hætta á að árangur meðferðar
verði ekki sem skyldi. Þrátt fyrir teymisvinnu þar
sem fjöldi starfsmanna kemur að greiningu og
meðferð sjúklings, þrátt fyrir að rétt sé í einstaka
tilfellum að gera undantekningar frá þagnarskyld-
unni þýðir það engan veginn að hún sé ekki jafn
mikilvæg og áður. Það sýnir fremur að hún er og
verður flókin starfsskylda sem reynir mikið á sér-
hvern starfsmann í daglegu starfi hans.
Hér verður rakið hvers vegna þagnarskyldan er
mikilvæg og skoðuð þau siðferðilegu rök sem helst
réttlæta undantekningar frá henni. Einnig verða í
stuttu máli rædd þau atriði sem huga þarf að þegar
undantekningar frá henni eru gerðar. Þótt engum
blandist hugur um að í ákveðnum tilvikum sé rétt
að gera undantekningar frá þagnarskyldunni getur
hinn siðferðileg vandi einmitt verið fólginn í því
að ákvarða hvenær og hvernig það er gert, en ekki
einvörðungu hvort það sé gert.
Hvers vegna er þagnarskyldan mikilvæg?
Meginrökin fyrir þagnarskyldu við sjúkling eru að
minnsta kosti þríþætt (3, 4):
í fyrsta lagi er þagnarskylda liður í því að virða
sjúkling sem manneskju, bera virðingu fyrir vilja
og óskum þessa einstaklings. Hún er mikilvæg til
að sjúklingur sé ekki notaður sem tæki í annarra
þágu, heldur sé borin virðing fyrir viija hans og
þeim markmiðum sem hann hefur með lífi sínu.
Það er hverjum manni mikilvægt að geta ákveðið
sjálfur á hvern hátt hann kemur fram við annað
fólk, hvaða þætti úr einkalífi sínu hann afhjúpar,
hverju hann heldur leyndu eða deilir með öðrum.
Það að geta deilt upplýsingum með örfáum og
valið hverjir það eru sem maður vill að eigi hlut-
deild í reynslu manns gerir kröfu um trúnað (5).
Trúnaður og traust er forsenda þess að heilbrigð-
isstéttir geti sinnt starfi sínu. Starfið veitir innsýn í
persónulega hagi fólks og einkalíf. Mikilvægt er að
fagfólk gæti þess að umgangast þær upplýsingar af
virðingu og bregðist ekki trausti sjúklings.
I öðru lagi er þagnarskylda nauðsynleg fyrir
trúnaðarsamband læknis og sjúklings. Ef sjúkling-
ur getur ekki treyst lækni til að varðveita þær upp-
lýsingar sem honum eru látnar í té deilir hann þeim
síður með lækninum sem nær fyrir vikið síðri ár-
angri í starfi sínu. Því má bæta við að ef sjúklingur
veit að hann getur ekki treyst því heilbrigðisstarfs-
fólki sem hann þarf að leita til getur það jafnvel
haft þau áhrif að hann leiti ekki eftir heilbrigð-
isþjónustu þótt hann þurfi á henni að halda.
I þriðja lagi er þagnarskylda mikilvæg til að
tryggja að upplýsingar um sjúklinga séu ekki not-
aðar á þann hátt sem getur valdið honum skaða.
Ekki er nóg að traust ríki milli manna, til dæmis
á milli sjúklings og læknis hans, heldur er mik-
ilvægt að heilbrigðisstéttir njóti almennt trausts.
Jafnframt þurfa þær að líta á sig sem stéttir sem
sjúklingur getur treyst. Ef almenningur glatar
trausti á fagfólki sem vinnur hjá heilbrigðisþjón-
ustunni er kominn alvarlegur brestur í heilbrigð-
iskerfið sem kemur í veg fyrir að hægt sé að ná við-
unandi árangri. Það er því grundvallaratriði að við
heilbrigðisþjónustu geti ríkt trúnaður. Sjúklingur
sem leitar eftir heilbrigðisþjónustu verður að geta
gengið að því sem gefnu að fá hana án þess að
fórna friðhelgi sinni. Lega á sjúkrahúsi og koma
á heilsugæslu þarf að geta verið hluti af einkalífi
sjúklingsins.
Þagnarskyldan hefur því augljóslega mjög mik-
ilvægt siðferðilegt gildi og það verður ávallt að
hafa hana í huga. Hún er þó ekki afdráttarlaus.
Til að geta metið hvenær og hvernig væri réttlæt-
anlegt að gera undantekningu frá henni þurfum
við einmitt að gera okkur grein fyrir því í hverju
mikilvægi hennar liggur. Þó rétt sé að standa vörð
um þau siðferðisgildi sem nefnd hafa verið hér að
Ástríður
Stefánsdóttir
astef@khi.is
Annar pistill af nokkrum
sem liðsmenn Siðfræðiráðs
LÍ skrifa um trúnað,
þagnarskyldu og ný sjónarmið
samfélagsins gagnvart þeim
málefnum.
í Siðfræðiráði sitja:
Jón G. Snædal formaður
Arna Rún Óskarsdóttir
Ástríður Stefánsdóttir
Benedikt Ó. Sveinsson
Guðlaug Þorsteinsdóttir
Kristín Sigurðardóttir
Sveinn Kjartansson
Höfundur er læknir og hefur
lokið M.A. gráðu í heimspeki.
Læknablaðið 2006/92 325