Læknablaðið - 15.04.2006, Blaðsíða 85

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ALDARMINNING
Aldarminning
Kjartan R. Guðmundsson læknír
Öld er nú liðin frá fæðingu Kjartans R. Guð-
mundssonar læknis. Hann leit fyrst dagsins ljós
þann 14. aprfl árið 1906 að Ytri-Skógum í Austur-
Eyjafjallahreppi í Rangárþingi. Mér þykir vel við
hæfi við þessi hans eigin aldarhvörf að minnast
hans og votta honum verðskuldað þakklæti og
virðingu. I vitund minni var hann fyrsti íslenzki
læknirinn sem helgaði taugalæknisfræðinni starf
sitt allt. Hann ruddi þessari merku sérgrein braut
til sjálfstæðis og treysti undirstöður hennar og
framgang með markvissu klínísku starfi og með
miklum rannsóknum. Hann lagði hornsteinana
að þeirri sjálfsögðu viðurkenningu á ekki aðeins
tilvist heldur og einnig mikilvægi sérgreinarinnar
í hinu samtengda mennta- og heilbrigðissamfélagi.
Víst var hann ekki ávallt einn á ferð en oftast fór
hann fremstur. Hann var og ekki fyrsti íslenzki
læknirinn sem fékk sérfræðiviðurkenningu í tauga-
sjúkdómum. Hann var þar annar í röðinni en Jó-
hann Sæmundsson prófessor fékk þessa viðurkenn-
ingu fyrstur íslenzkra lækna og var það árið 1938.
Prófessor Jóhann kenndi taugasjúkdómafræðin,
jók þekkingu á taugasjúkdómum og opnaði hliðin.
Þá menntuðust hinir eldri geðlæknar einnig nokk-
uð í taugasjúkdómafræði og tíðkaðist um árabil að
þeir fengju sérfræðiviðurkenningu í bæði geð- og
taugasjúkdómum en starf sitt helguðu þeir næsta
alfarið og undantekningarlítið geðsjúkdómum.
Kjartan nam taugafræði sín meðal frænda okkar
á Norðurlöndum - aðallega í Danmörku en einnig
í Svíþjóð. Svo fór hann vissulega víðar um síðar
meir og var m.a. tíður gestur á Queen Square í
Lundúnum. Hann hóf störf hér árið 1941 og fékk
sérfræðiviðurkenningu í taugasjúkdómafræði árið
1942. Hann var mikilvirkur sjálfstætt starfandi
taugasjúkdómafræðingur í 25 ár en hann varð jafn-
framt ráðgefandi sérfræðingur í taugasjúkdómum á
Landspítalanum frá árinu 1957 og gegndi því starfi
í raun til dauðadags og þá einnig eftir að hann varð
yfirlæknir taugasjúkdómadeildarinnar við stofnun
hennar árið 1967 ásamt Gunnari Guðmundssyni
taugalækni sem var kynslóð yngri.
Kjartan hóf nánast við upphaf ferils síns rann-
sóknir á faraldsfræði taugasjúkdóma á Islandi.
Hann fór ferðir margar um landið í þessum tilgangi
og var óþreytandi. Hann kannaði MS sjúkdóminn,
Parkinsonveiki, MND (ALS), heilalömun (cerbral
palsy) og fjölmarga sjaldgæfari sjúkdóma í tauga-
kerfi, s.s. dystrophia myotonica og Huntington
choreu, syringomyeliu, myotoniur (dystoníur)
sérstaklega, muscular dystrophiur og myasthenia
gravis og birti um niðurstöður sínar greinar í al-
þjóðlegum og innlendum vísindaritum og kynnti
hér einn eða með öðrum einkum síðar. Hann var og
þátttakandi í rannsókn á Akureyrarveikinni (1948)
og Patreksfjarðarveikinni (1955) og meðhöfundur
að greinum um þær. Þá átti hann samantektir um
flogaveiki og heilaæxli og yfirlit um æðasjúkdóma
í heila þótt ekki kæmi til greinaskrifa eða þá að
frekari vinna kom fyrr eða síðar í hlut annarra.
Niðurstöður rannsókna Kjartans hafa haldið velli
til dagsins í dag og endurteknar kannanir staðfesta
að hann fór nær sanni í hvívetna í niðurstöðum
sínum. Rannsóknarstarf Kjartans var með ólík-
indum mikið og margþætt og hann varði dokt-
orsritgerð sína um faraldsfræðilegar rannsóknir á
taugasjúkdómum á íslandi árið 1974.
Kjartan varð kennari við læknadeild árið 1959
og hét þá aukakennari en hann kleif upp stigann
og árið 1974 varð hann fyrsti prófessorinn í tauga-
sjúkdómafræði við læknadeild Háskóla Islands og
gegndi því starfi þar til sjötugs.
Kjartan beitti sér fyrir stofnun taugasjúkdóma-
deildar og festi sérgreinina betur í sessi og jók
veg hennar, virðingu og sjálfstæði. Sess þennan
skipaði sérgreinin auðvitað þá þegar og löngu fyrr
meðal þeirra sem við miðum okkur við. Deild
bætir klíníska þjónustu við þá sem sjúkdóma hafa
í taugakerfi, þekkingaröflun verður meiri með
lærdómi og reynslu og betri aðstaða til rannsókna
og kennslu sem og til þróunar stoðgreina.
Kjartan gerði sér vel grein fyrir nauðsyn sjálf-
stæðrar akademískrar stöðu taugasjúkdómafræð-
innar. Hann hafði lagt mikið að mörkum með
rannsóknum sínum. Hann beitti sér fyrir háskóla-
stöðum í sérgreininni og barátta hans skilaði stig-
vaxandi árangri og hann var skipaður prófessor í
taugasjúkdómafræði árið 1974 eins og fyrr er greint
frá. Sérgreinin var nú enn betur fest í sessi og sjálf-
stæði hennar aukið og grundvöllur skapaður fyrir
enn frekari kennslu, þjálfun og rannsóknum.
Þessir hornsteinar eru verðugir minnisvarðar
Kjartans Guðmundssonar. A þeim hvflir enn og
áfram tilvera, þróun og árangur taugasjúkdóma-
fræðinnar hér á landi.
Vissulega studdum við hann taugasjúkdóma-
læknarnir sem síðar bættumst í hópinn eftir að
við komum heim frá sérnámi okkar og erum nú á
Kjartan R. Guðmundsson
lœknir 1906-1977.
Sverrir Bergmann
Læknabladid 2006/92 337