Læknablaðið - 15.04.2006, Blaðsíða 89

UMRÆÐA & FRETTIR / TAUGASALFRÆÐI
Taugasálfræðilegt mat og skimun (MMSE)
Ókostur ítarlegs taugasálfræðilegs mats er hversu
tímafrekt og kostnaðarsamt það er. Þar af leið-
andi hafa próf eins og MMSE (Mini Mental State
Exam) notið vaxandi vinsælda á síðustu árum.
Kostir þess eru að það er stutt, hlutlægt og auðvelt
í fyrirlögn. Prófið gefur vísbendingu um hvort lík-
legt sé að viðkomandi sé með hrörnunarsjúkdóm.
Á hinn bóginn eru ókostir MMSE eftirtaldir:
• Pað gefur bara upplýsingar um almenna hug-
ræna getu. Undirþættir (til dæmis „athygli")
eru skilgreindir og mældir of víðtækt til að
komi að gagni við mismunagreiningu.
• Niðurstöður úr MMSE eru háðar menntun
og aldri. Það leiðir til margra falsk-jákvæðra
niöurstaðna, það er fyrir fólki yfir 60 ára sem
hefur litla menntun greina niðurstöður próf-
sins viðkomandi oft með sjúkdóm sem er
ekki til staðar,
• Hlutfallslega er lögð of mikil áhersla á yrt
efni (language).
• Niðurstöður geta orðið breytilegar eftir því
á hvaða tíma prófið er lagt fyrir og líðan
sjúklings (dagsformi), og er oft erfitt að túlka
þýðingu mismunar á prófgildum.
• Prófið tekur ekki tillit til annarra hugrænna
þátta sem hafa sýnt sig vera mikilvæga í mis-
munagreiningu, eins og óhlutbundin og tákn-
ræn hugsun, athygli/úthald, sjónrænt minni og
kennslaminni, sjálfsstjórn og hvatvísi.
Hvenær er taugasálfræðilegt mat æskilegt?
Tilvísun til taugasálfræðings er æskileg ef ákveð-
in einkenni (gefin í skyn af viðkomandi sjálfum,
fjölskyldu, eða við skimun) eru til staðar hjá ein-
staklingi sem benda til óútskýrðra breytinga á hug-
rænni getu eða atferli, eins og til dæmis:
• minniserfiðleikar
• truflun á dómgreind og innsæi
• skerðing á athygli
• breyting á persónuleika/skapsveiflur
• erfiðleikar með mál og tal
• erfiðleikar við athafnir daglegs lífs, svo sem
að klæða sig/rata/finna hluti
• óeðlilega þreytu og hugsunartregðu
• erfiðleikar með form- og rýmdarskynjun
Tilvísun til taugasálfræðings er líka ráðlögð ef
þörf eru á að prófa hæfni (competence - sjá að
ofan), eða hjálpa til með mismunagreiningu.
Hvers geta skjólstæðingar vænst af taugasál-
fræðilegri prófun?
Taugasálfræðilegt mat og útlistun (feedback)
niðurstaðna leggja grundvöll að því að skjólstæð-
ingurinn geti öðlast aukna sjálfsþekkingu. Fjöl-
skyldufundir eru nauðsynlegur hluti af matsferli
til að upplýsa nánustu fjölskyldumeðlimi. útskýra
taugasálfræðilegar niðurstöður, ræða þýðingu
niðurstaðna svo og gera áætlanir um framtíðina.
Taugasálfræðileg skoðun snemma í sjúkdómsferli
gerir sjúklingum þannig kleift að aðlagast fyrr
breyttum lífshorfum og að undirbúa/skipuleggja
framtíð sína með betri fyrirvara. Þegar hrörnunar-
sjúkdómur er greindur snemma getur læknismeð-
ferð (til dæmis lyfjameðferð) og meðferð annarra
fagstétta (félagsráðgjöf eða iðjuþjálfun) líka hafist
fyrr.
Lokaorð
Þýðingarmikil þverskurðarmynd atferlis- og hug-
rænnar skerðingar getur einungis verið skilgreind
með ítarlegri taugasálfræðilegri prófun. Þjónusta
af þessu tagi eykur skilning okkar og faglega þekk-
ingu á breytingum sem eiga sér stað við hrörn-
unarsjúkdóma og öðru ástandi miðtaugakerfis.
Hins vegar ætti taugasálfræðileg prófun ekki fara
fram ein og sér - hún nýtur sín best í þverfaglegri
samvinnu. Þannig er mikilvægt að þróa taugasál-
fræðilega greiningu alltaf í samræmi við niðurstöð-
ur úr öðrum fagstéttum eins og tauga- og geðlækn-
isfræði, myndgreiningu, ónæmisfræði, gentengdum
og blóðrannsóknum, svo eitthvað sé nefnt.
Læknablaðið 2006/92 341