Læknablaðið - 15.04.2006, Qupperneq 78

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGA INNRENNSLISLYFJA
Mynd 4. Snorri
Hallgrímsson prófessor
(1912-1973) (lýturhöfði
yst til hœgri á myndinni)
hvatti prófessor Kristin
Stefánsson (1903-1967)
(hái grttnni maðurinn
með pípu á miðri mynd)
sem einnig var forstjóri
Lyfjaverslunar ríkisins
til þess að hefja fram-
leiðslu innrennslislyfja
hér álandi. Annarfrá til
vinstri á mynclinni (með
gleraugu) er Guðmundur
Gíslason lœknir á Keldum
(1907-1969), en liann
annaðist prófá tandur-
efnum (pýrógenum)
fyrir Lyfjaverslunina.
Yst til vinstri (krýpur)
er Páll A. Pálsson, yfir-
dýralœknir (1919-2003).
Myndin var tekin 1964
í hreindýraveiðileið-
angri á Grímsstöðum á
Fjöllum (úrsafni Sigurðar
Sigurðarsonar, dýralœkn-
is.)
Borgarspítala hvort innrennslisbúnaður eins og
sá sem ég notaði á Kleppsspítala forðum, og not-
aður hafði verið allt fram á níunda tug 20. aldar,
fyndist þar í geymslum. Svo var ekki. Ekki fannst
hann heldur í Blóðbankanum og ekki heldur í
Lyfjafræðisafninu í Nesi. Erling Edwald (f. 1921)
áður forstjóri Lyfjaverslunar ríkisins, og einn af
umsjónarmönnum safnsins (myndir 5, 6) sagði
safnið þeim annmörkum háð að í því væri nánast
ekkert sem ekki hefði verið í lyfjabúðum, og inn-
rennslisbúnaður hefði vissulega aldrei verið seldur
þar. Sama viðkvæði var í dönsku lyfjafræðisafni
(Dansk Farmacihistorisk Samling í Hillerpd). Þá
var eftir að leita í Læknaminjasafninu í Nesi.
Læknaminjasafnið er í húsnæði í túnfætinum
í Nesi sem keypt hafði verið undir það með stoð
í erfðaskrá Jóns Steffensen (1905-1991) prófess-
ors sem dagsett er 24.7.1990. Erfðaskránni fylgdi
umtalsvert fé til verksins í hendur Læknafélags
Islands, sem nam kringum 25 milljónum króna
við fráfall Jóns (Jón Snædal, bréfl. heimild, jan.
2006). Á næstliðnu hausti (2004) höfðum við
Páll Skúlason, ritstjóri Skjaldar ætlað að komast
í safnið að skoða muni (þar á meðal bækur) sem
Kristján Jónsson (1862-1910), læknir í Clinton í
Iowa hafði ánafnað Læknaskólanum eftir sinn dag
(3) . Pað reyndist svo undarlegt sem það er ekki
auðhlaupið að því að komast í húsið sem hýsir
safnið. Ég gafst upp á því að fá inngöngu í safnið,
en Páll var þrautseigari svo sem hann hefur lýst
(4) . Þegar svo síðar kom að því að kanna hvort
gamall innrennslisbúnaður fyndist í safninu treysti
ég því ekki að fenginni reynslu að þolinmæði
mín entist til þess að fá inngöngu í húsið og fól
skottið á milli fótanna og hvarf frá að óreyndu.
Þrautalendingin var því að biðja Erling Edwald
að teikna eftir minni innrennslisbúnað sem hér
fylgir (mynd 3). Erling er nú 85 ára og óhætt mun
vera að fullyrða að teikningin beri óbrigðulu hand-
bragði hans ótvírætt vitni. Það er að sönnu ekki
víst að innrennslisbúnaðurinn sem myndin sýnir sé
nákvæmlega hinn sami og ég notaði fyrrum. Það
skiptir þó ekki meginmáli: myndin sýnir innrennsl-
isbúnað sem að flestu leyti var margnota og var
notaður með ágætum árangri í áratugi uns einnota
plastbúnaður leysti hann af hólmi.
Innrennslisbúnaður af gamalli gerð er kannski
ekki meðal merkustu læknaminja. Engu að síður
vekur sú litla saga sem hér er sögð þann ugg að ekki
sé hirt sem skyldi um þær læknaminjar sem merk-
ari megi teljast. Ég vil því gera brýningarorð Páls
Skúlasonar að mínum: „Nú þarf að dusta rykið af
erfðaskránni [erfðaskrá Jóns Steffensen] og koma
því í verk sem Steffensen var mikið áhugamál: að í
Nesstofu verði safn og rannsóknaraðstaða fyrir þá
sem vilja fást við sögu og viðgang læknisfræðinnar
hér á landi" (4).
Eftir að hafa gengið í smiðju til Erlings Edwalds
með teikningu á innrennslisbúnaðinum marg-
nefnda lék mér hugur á að vita meira um fram-
leiðslu innrennslislyfja hér á landi. Ég átti því
við hann hljóðritað samtal í Lyfjafræðisafninu
1.12.2005 auk þess sem ég styðst í eftirfarandi
skrifum við grein hans í Tímariti um lyfjafræði
1982 (5).
Framleiðsla innrennslislyfja hefst í Lyfjaversl-
un ríkisins
Lyfjaverslun ríkisins var upphaflega hluti af
Áfengisverslun ríkisins sem stofnuð var með
lögum nr. 62/1921 og tók til starfa í febrúar 1922.
Áfengisverslunin var fyrst til húsa í Nýborg við
Skúlagötu og þar var lengi eina áfengisútsalan í
bænum. Árið 1943 var byggt við húsið fyrir iðn-
aðardeild Áfengisverslunarinnar og Lyfjaverslun
ríkisins sérstaklega (6).
1 upphafi var svo kveðið á um að forstjóri
Áfengisverslunarinnar hefði lyfsalapróf og var
honum skylt: „Að útvega frá útlöndum, eftir
beiðni, fyrir ríkissjóð og lækna, er rétt hafa til lyf-
sölu, lyf, umbúðir og hjúkrunargögn, er talin verða
í lyfsöluskránni“. Forstjórinn átti einnig að annast
eftirlit með lyfjabúðum. Síðan var þessum lögum
breytt (lög nr. 69/1928) á þann veg að forstjóri
Áfengisverslunarinnar þyrfti ekki að hafa lyfsala-
próf og enn aftur með ítarlegri lögum nr. 63/1969
um verslun ríkisins með áfengi, tóbak og lyf.
Erling Edwald kom fyrst til starfa í Nýborg árið
1944 og svo aftur árið 1947 að loknu lyfjafræð-
ingsprófi í Danmörku og vann eftir það samfellt
í Lyfjaverslun ríkisins til 1986. Hann segir að
framleiðsla hafi verið í lágmarki meðan verið var í
330 Læknablaðið 2006/92