Læknablaðið - 15.04.2010, Blaðsíða 31

FRÆÐIGREINA
RANNSÓKNI
í öllum menntunarflokkum er hlutfall kvenna
með offitu hærra á landsbyggðinni borið saman
við höfuðborgarsvæðið, jafnvel þótt tengsl
menntunar og offitu séu þau sömu á báðum
svæðunum. Munur á sambandi reykinga og offitu
á landsbyggð og höfuðborg styður enn frekar að
um félagsleg eða umhverfisleg áhrif sé að ræða
fremur en líffræðileg.
Mikil offita styttir líf kvenna20 og bæði ofþyngd
og offita eru áhættuþættir sjúkdóma, meðal
annars sykursýki af tegund tvö, hjartasjúkdóma,
stoðkerfissjúkdóma og sumra krabbameina.21
Hins vegar auka daglegar reykingar áhættuna enn
meira hvað varðar hjartasjúkdóma, krabbamein og
lungnasjúkdóma.22'23 Þegar báðir áhættuþættirnir
eru til staðar getur reynst enn erfiðara en ella
fyrir fólk að sigrast á hvoru fyrir sig, offitu
og reykingum, og meiri líkur eru á að fólk
festist í vítahring öndunarerfiðleika, minnkaðrar
hreyfigetu, kyrrsetu og offitu.
Helstu veikleikar þessarar rannsóknar voru
fremur lágt svarhlutfall, eða 54,6% heildarsvörun,
og eins það að konur svöruðu sjálfar spumingum
um hæð sína og þyngd. Það er vel þekkt að konur
vanmeta gjaman þyngd sína við slíkar aðstæður,
ekki síst þær sem telja sig vera of þungar.24
Það er því sennilegt að hlutfall of þungra og of
feitra kvenna sé vanáætlað í þessari rannsókn. í
Handbók Hjartaverndar eru birtar niðurstöður
yfir hlutfall karla og kvenna með offitu á árunum
2005-2007, þar sem fólk var vegið og mælt.4
Samkvæmt þeim niðurstöðum voru 20% 30-39 ára
kvenna með offitu, borið saman við 17,5% kvenna
33-39 ára í núverandi rannsókn sem styður þá
fullyrðingu að hluti kvenna í okkar rannsókn hafi
vanmetið þyngd sína.
Gögn Hjartaverndar ná hins vegar aðeins til
höfuðborgarsvæðisins og samkvæmtniðurstöðum
okkar em konur utan höfuðborgarsvæðis 66%
líklegri til að flokkast með offitu þegar leiðrétt
hefur verið fyrir menntun, reykingum, aldri og
áfengisneyslu. Algengi offitu meðal íslenskra
kvenna af landinu öllu er því væntanlega enn
hærra en fram hefur komið, hvort heldur er
í rannsóknum Hjartaverndar eða núverandi
rannsókn.
Lágt svarhlutfall getur einrdg hafa skekkt
niðurstöður því vel má vera að heilsutengdir
lífshættir kvenna sem svöruðu séu aðrir en
hinna sem ekki svöruðu. Til að kanna hvort
rannsóknarhópurinn virtist vera frambærilegur
fulltrúi íslenskra kvenna hvað varðar heilsutengda
hegðun voru reykingarvenjur hópsins bornar
saman við niðurstöður Tóbaksvarnarráðs og
Lýðheilsustöðvar. í könnun á umfangi reykinga
frá árinu 2007 kemur fram að 19,1% kvenna á
aldrinum 20-29 ára og 17,9 % þeirra sem eru á
aldrinum 30-39 ára reykja daglega.25 í núverandi
rannsókn var tíðni reykinga 18,5% í heildina,
sem er svipuð tíðni og kom fram í niðurstöðum
Tóbaksvarnaráðs og Lýðheilsustöðvar. Mælir
það heldur gegn því að rannsóknarhópurinn hafi
verið frábrugðinn íslenskum konum almennt.
Hins vegar er mögulegt að svarskekkja komi fram
í niðurstöðum um líkamsþyngd og að þyngstu
konurnar hafi síður tekið þátt í rannsókninni.
Því verður ekki loku fyrir það skotið að hærra
svarhlutfall utan höfuðborgarsvæðis en innan hafi
hnikað niðurstöðum til, og ýkt heldur muninn
á hlutfalli kvenna með offitu utan og innan
höfuðborgarsvæðisins.
Rannsóknir á sambandi heilsu og líkams-
þyngdar hafa sýnt að þótt mikil offita ógni
heilsu og skerði lífslíkur, eru áhrif ofþyngdar
á heilsu engan veginn skýr.2a 21 Aðrir þættir,
svo sem heilsusamlegir lífshættir og góðar
aðstæður hafa ekki síður áhrif en þyngdin ein
og sér. Á hinn bóginn er undirþyngd merki um
vannæringu og tággrannur líkami ungra kvenna
því ekki mælikvarði á heilsusamlega lífshætti.
í þessari rannsókn var sjónum fyrst og fremst
beint að offitu, fremur en ofþyngd, og tengslum
hennar við reykingar og menntun innan og
utan höfuðborgarsvæðis. Ástæða er til að hvetja
til frekari rannsókna á menningarlegum og
félagslegum rótum offitu og reykinga, svo og
afleiðingum þeirra fyrir heilsu kvenna í íslensku
samfélagi.
Lokaorð
Búseta utan höfuðborgarsvæðis og minni menntun
tengjast auknum líkum á offitu meðal ungra
kvenna. Konur á höfuðborgarsvæðinu sem reykja
daglega eru líklegri til að flokkast með offitu en
hinar sem ekki reykja. Ástæða er til að kanna
landfræðilegan mun á heilsu íslenskra kvenna og
áhættuþáttum langvinnra sjúkdóma svo hægt sé
að meta hugsanlega þörf fyrir sértækar forvarnir.
Þakkir
Kærar þakkir fá Sigrún Stefánsdóttir og
Hafdís Hafsteinsdóttir fyrir frábæra vinnu
við gagnasöfnun. Fyrirtækinu Merck Sharp &
Dohme er þakkað fyrir að fjármagna verkefnið
og Krabbameinsfélagi íslands og Land-
búnaðarháskóla íslands fyrir góðan stuðning og
vinnuaðstöðu.
LÆKNAblaðið 2010/96