Læknablaðið - 15.04.2010, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
fer notkun á hvoru tveggja fram samtímis.2 Flestir
virðast því nota óhefðbundna þjónustu sem
viðbótarmeðferð, en ekki sem annars konar með-
ferð (í stað hinnar hefðbundnu).
Lítið er vitað um tengsl bakgrunnsþátta,
svo sem búsetu og fjölskyldustöðu, við notkun
óhefðbundinna meðferða. Þá eru niðurstöður
misvísandi um tengsl trúarlífs og notkunar
óhefðbundinna meðferða.8- 9 Loks má nefna að
rannsóknir hafa sýnt að samband er milli streitu
eða álags og notkunar hefðbundinnar heil-
brigðisþjónustu,13 en lítið er vitað um tengsl álags
og notkunar óhefðbundinna meðferða.
Óhefðbundin þjónustunotkun hefur fengið litla
athygli hérlendra fræðimanna. Þó má nefna að í
landskönnun frá 199514 kom fram að konur nota
þjónustu óhefðbundinna aðila frekar en karlar. f
landskönnun frá árinu 199815 kom fram að 23,6%
fullorðinna íslendinga höfðu notað þjónustu
óhefðbundinna aðila á 12 mánaða tímabili. Þá kom
í ljós að konur, háskólamenntaðir, þeir sem orðið
höfðu fyrir áföllum, og þeir sem áttu við vanlíðan
að stríða notuðu þjónustu óhefðbundinna aðila
frekar en aðrir.15
Þessari rannsókn er ætlað að auka við og
uppfæra niðurstöður fyrri rannsókna. Rannsóknin
varðar bæði meðferðir sem einstaklingar nota sem
viðbót við hefðbundna heilbrigðisþjónustu og
annars konar meðferðir sem þeir nota í staðinn fyrir
hefðbundnu þjónustuna. Athuguð voru tengsl
milli notkunar óhefðbundinna þjónustuaðila og
kynferðis, aldurs, hjúskaparstöðu, foreldrastöðu,
menntunar, tekna, atvinnuþátttöku og búsetu.
Eins voru möguleg tengsl við trúarlíf (viðhorf
og trúfélagsaðild) skoðuð. Þá voru tengsl við
langvinna sjúkdóma og kvilla, örorku og vanlíðan
(líkamlega vanlíðan, þunglyndi, kvíða og reiði)
einnig skoðuð. Jafnframt var athugað hvort
neikvæðir lífsviðburðir, langvinnir erfiðleikar og
upplifað álag kæmi við sögu. Loks var notkun
óhefðbundinna þjónustuaðila athuguð út frá
því í hvaða mæli fólk leitaði hefðbundinnar
heilbrigðisþjónustu og hvert viðhorfið væri til
óhefðbundinnar og hefðbundinnar þjónustu.
Aðferðir
Rannsóknin byggir á gögnum úr landskönnuninni
Heilbrigði og aðstæður íslendinga I sem fram fór
síðla árs 2006. Spurningalisti var póstsendur til
slembiúrtaks íslenskra ríkisborgara sem valdir
voru úr Þjóðskrá, voru á aldrinum 18-75
ára og búsettir á íslandi þegar könnunin
fór fram. Langstærstur hluti spurninga í
listanum (og nær allar spurningar núverandi
rannsóknar) hafði verið forprófaður og prófaður
í fyrri heilbrigðiskönnunum meðal íslendinga.15'
16 Framkvæmd póstkönnunarinnar fylgdi hinni
svokölluðu TDM-aðferð, en með henni hafa
heimtur í póstkönnunum reynst mun betri en
með eldri aðferðum.17 Aðferðin felst í því að
spurningalisti er sendur út allt að þrisvar sinnum
á sjö vikum. Þá er einnig sent út ítrekunar-
og þakkarkort viku eftir fyrstu útsendingu
spumingalista. í framhaldi af síðustu útsendingu
spurningalista var að auki hringt í alla sem ekki
höfðu skilað lista eða neitað þátttöku. Alls svöruðu
1532 manns könnuninni og var svarhlutfall
60,03%. Lýðfræðileg samsetning svarendahóps
og þýðis var mjög áþekk nema hvað svörun var
heldur hærri meðal kvenna en karla og íbúa á
landsbyggðinni en íbúa á höfuðborgarsvæðinu.
Niðurstöður voru því vegnar eftir búsetu og
kynferði svo þær gæfu betri mynd af þýðinu.
Hjúskaparstaða greindi milli giftra/
sambúðarfólks, einhleypra, fráskilinna
og ekkjufólks. Foreldrastaða var metin útfrá
því hvort svarandinn ætti barn undir 18 ára
aldri. Búseta greindi milli Reykjavíkursvæðis
og landsbyggðar. Atvinnuþátttöku var þrískipt
(utan vinnumarkaðar, hlutastarf, fullt starf).
Menntun vísaði til þess hvort svarandinn hefði
lokið grunnskóla-, framhaldsskóla- eða háskóla-
stigsprófi. Tekjur miðuðust við fjórflokkaðar
heildartekjur svaranda á 12 mánuðum.
Trúarlíf var metið eftir þremur spurningum um
aðild að trúfélagi (já eða nei), hvort viðkomandi
tryði á Guð (já eða nei) og hvort hann eða hún
væri trúaður/trúuð (sammála eða ósammála).
Spurt var hvort svarandinn væri metinn 75%
öryrki eður ei. Langvinn veikindi miðuðust
við langvinna sjúkdóma eða kvilla (alls 48
atriði) sem svarandinn hafði á síðastliðnum 12
mánuðum og staðfestir voru af lækni. Breyturnar
líkamleg vanlíðan, þunglyndi og kvíði komu úr
undirkvörðum SCL-90 einkennalistans.18 Atriði
hvers undirkvarða voru lögð saman. Líkamleg
vanlíðan (psychosomatism) var metin út frá 12
atriðum (Chronbach's a=0,813), þunglyndi út frá
13 atriðum (a=0,911) og kvíði út frá 10 atriðum
(a=0,832). Reiðikvarði byggði á 6 atriðum sem
komu úr BSI einkennalistanum (a=0,845).19 í
prósentutöflum var greint á milli þeirra sem höfðu
há stig (efstu 20% stiga) og annarra, í samræmi við
sumar aðrar rannsóknir á vanlíðan.16
Neikvæðir lífsviðburðir vísuðu til álagsatburða
síðustu 12 mánuði (alls 31 atburður, svo sem
skilnaður, uppsögn úr vinnu, dauðsfall maka
og eldsvoði á heimili). Langvinnir erfiðleikar
vörðuðu ýmsa erfiðleikaþætti í samskiptum við
maka eða börn, á vinnustað eða í fjármálum (alls
47 erfiðleikaþættir, svo sem að hafa ekki næga
268 LÆKNAblaðið 2010/96