Læknablaðið - 15.01.2011, Blaðsíða 45

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
LÆKNADAGAR
eigin lífi. Boðskapur þeirra er að hver einasti
einstaklingur ráði því sjálfur hvort hann lifir eða
deyr. Þessu eru geðlæknar ekki sammála og telja
sjálfsmorð vera sjúkdómsástand sem heilbrigður
einstaklingur hugleiði ekki. Ungu piltarnir sem
fyrirfara sér skyndilega og falla ekki í þennan hóp
eru kannski með óljóst þunglyndi eða óyndi en
eru þekktir að hvatvísi og stjórnleysi þar sem þeir
hafa lent í útistöðum við umhverfið. Útistöðum
sem oft eru í rauninni lítilvægar en þegar áfengi
bætist við getur hvatvísin orðið örlagarík. Meðal
áfengissjúklinga eru sjálfmorðshugsanir hluti af
sjúkdómnum og stundum gera virkir alkóhólistar
alvöru úr þeim pælingum."
Félagslegur arfur
Óttar segir að mjög líklega sé þunglyndi arfgengt
en sjálfsmorð séu þó frekar félagslegur arfur sem
gengur á milli kynslóða. „Það er einsog mótist
ákveðin afstaða þar sem hugsunin er: við í þessari
fjölskyldu leysum málin svona. Við látum ekki
bjóða okkur uppá svona rugl, heldur stjórnum
því sjálf hvenær við förum. Á málþinginu verður
einmitt talað um Hemingway-fjölskylduna þar
sem margir í þeirri fjölskyldu fyrirfóru sér."
Oft er sagt að sjálfsmorð sé mjög sjálfselsk
athöfn en Óttar segir svo alls ekki vera. „Þegar
maður skoðar þetta ofan í kjölinn og les bréf sem
fólk hefur skilið eftir sig þá er hugsunin alls ekki
sjálfselsk. Langflestir þeirra sem drepa sig og skilja
eftir skilaboð telja sig vera að gera umhverfinu
greiða. Þeim sé ofaukið, þeir séu byrði og þetta
sé öllum fyrir bestu. Þetta var eitt af því sem kom
mér hvað mest á óvart þegar ég fór að kynna mér
hugarheim sjálfsmorðingja; sú hugsun að best sé
að hverfa af vettvangi svo hinir geti lifað góðu lífi.
Margir alkóhólistar hugsa á þann veg að lífið sé
ein eyðimörk, ekkert framrmdan og eins gott að
flýta endalokunum fremur en bíða þeirra í tómri
eymd og volæði. Þetta viðhorf þekki ég mjög
vel af vinnu minni með alkóhólistum og af eigin
persónulegu reynslu."
Óttar bendir á að það sé mjög sjaldgæft
að fólk með banvæna sjúkdóma fyrirfari sér.
„Lífskrafturinn er mjög sterkur og nær undan-
tekningarlaust kýs fólk að berjast fyrir lífi sínu þar
til yfir lýkur."
Aðspurður um hvort ástæður þess að konur
fyrirfari sér séu aðrar en karla segir Óttar svo
ekki vera en hins vegar megi nánast skilgreina
sjálfsmorð sem karlasjúkdóm. „Konur eru ekki
nema fjórðungur þess hóps sem fyrirfer sér en
hins vegar snúast tölurnar við þegar skoðað
er kynjahlutfall þeirra sem gera misheppnaða
tilraun til sjálfsmorðs. Þar eru konur í meirihluta.
Ástæðurnar eru einkum tvær. Annars vegar
beita konur yfirleitt mildari aðferðum sem gefa
aukna möguleika á inngripi og hins vegar eru
tilraunirnar oft ákall á athygli og hjálp fremur en
tilgangurinn sé beinlínis að taka eigið líf. Karlar
beita meira afgerandi aðferðum, þeir hengja sig
eða skjóta og þá er niðurstaðan yfirleitt bara á
einn veg. En maður verður alltaf að taka slíkar
tilraunir alvarlega og þær eru oft hluti af flóknari
sjúkdómsmynd. Sjálfsmorðshótun er mjög sterkt
stjómtæki og þess eru mýmörg dæmi að fólk
stjórni umhverfi sínu, fjölskyldu og jafnvel heilum
spítala með slíkri hótun. Enginn vill sitja uppi með
að hafa ekki tekið fullt mark á sjálfsmorðshótun ef
gerð er alvara úr henni."
Óttar segir að í allri umfjöllun um sjálfsmorð
sé ástæða til að vanda sig og fara varlega. „Það
má ekki sveipa sjálfsmorð hetjuljóma eða gera
píslarvotta úr fómarlömbum sjálfsmorða. Það er
miklu líklegra til árangurs að gera meira úr því
hvílíkur harmleikur þetta yfirleitt er og hversu
brotnir þeir eru sem eftir lifa. Það er mjög algengt
að eftirlifandi fjölskyldur festist í leit sinni að
ástæðu fyrir sjálfsmorðinu. Það getur síðan valdið
mikilli reiði þegar búið er að finna einhvern
sökudólg og oft er eina leiðin til að sættast við
þennan atburð að virða ákvörðunina, sem verður
aldrei breytt, þó ekki sé þar með sagt að hún hafi
verið rétt eða eftirlifendur geti sætt sig við hana.
Sjálfsvíg er alltaf harmleikur og vinnan með
eftirlifendum er mjög erfið og flókin."
„Svo virðist sem í
þrengingum verði til
ákveðin samkennd í
samfélaginu sem verfólk
gegn einmanaleikanum sem
oft leiðir til sjálfsmorðs,"
segir Óttar Guðmundsson
geðlæknir.
LÆKNAblaðið 2011/97 45