Læknablaðið - 15.05.2011, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREIN
Staða heimilislækninga á íslandi í dag
Halldór Jónsson
halldor.jonsson@
heilsugaeslan.is
Höfundur er
sérfræðingur í
heimilislækningum við
Heilsugæsluna Glæsibæ.
Formaður
Félags íslenskra
heimilislækna
FYRIR NOKKRUM ÁRUM var ég spurður
um hvað mér þætti mestu skipta fyrir
heimilislækningar. Eftirfarandi punktar
komu þá upp í hugann:
• Að heilsugæslan sé ríkisrekin, með
eðlilega mönnun og búi ekki við fjár-
svelti. Hún starfi í tengslum við aðrar
heilbrigðis- og félagslegar stofnanir.
• Lög og reglugerðir taki mið af þörfum
heilsugæslunnar og styrki stöðu hennar
sem miðpunkts heilbrigðisþjónustu.
• Samhliða ríkisrekstri séu markvisst
reynd önnur rekstrarform til þess að
finna leið sem veiti sem besta þjónustu á
allra hagkvæmasta hátt, án þess að gæði
þjónustunnar séu minni en opinbera
kerfið veitir.
• Engar breytingar séu gerðar á starfssviði
heilsugæslu og störfum heimilislækna án
þess að þeirra álits sé leitað fyrst.
Eins og sjá má hér að ofan virðast
stjómvöld ekki hafa verið á sama máli.
Undirmönnun og fjársvelti heilsugæslunnar
er viðvarandi. Fátt hefur verið gert til
að styrkja heilsugæsluna sem miðpunkt
heilbrigðisþjónustu. Verkefnum hefur
verið fjölgað án aukins mannafla eða
fjármagns. Önnur rekstrarform fást ekki
reynd, samanber samninga Félags íslenskra
heimilislækna (FIH) og Sjúkratrygginga
íslands frá árinu 2008. Loks er verið að
framkvæma breytingar á störfum heimilis-
lækna án þess að þeir eða fagfélag þeirra fái
að koma þar að nema sem umsagnaraðili
á lokastigum. Því hefur verið haldið fram
í ræðu og riti að heimilislæknar sinni ekki
starfsskyldum sínum á dagvinnutíma. Þar
hafa ýmsir talnaspekingar borið komufjölda
á dagvinnutíma hjá heimilislækni saman
við komur á vaktþjónustu. Að degi til
sækja einstaklingar með fjölþætt vandamál,
gjörólíkt því sem gerist á vaktinni.
Atvinnurógi af þessu tagi verður að linna.
Heimilislæknismóttakan er kjarni heilsu-
gæslunnar og sá hluti sem er viðkvæmastur
fyrir undirmönnun. Greiður aðgangur
að heimilislækni, þekking á sjúklingi og
fjölskyldu hans, ásamt trausti og samfellu
í meðferð, er það mikilvægasta í þjónustu
heilsugæslunnar og skiptir höfuðmáli. Slíkt
verklag sparar mikla fjármuni.
Þetta er grunnur að hugmyndafræði
heimilislækninga sem FIH hefur verið að
berjast fyrir síðustu áratugi.
FIH hefur um árabil unnið að, endur-
skoðað reglulega og gefið út staðla um starf-
semi og starfsaðstöðu heimilislækna, síðast
2008. Staðallinn skiptist í fjóra ýtarlega
þætti: um starfshætti, starf, húsnæði og
búnað á heilsugæslustöð.
En hvemig er ástandið? Á síðustu
árum hafa orðið miklar breytingar á um-
hverfi heimilislækninga. Má fyrst nefna
fækkun sérmenntaðra heimilislækna á
landsbyggðinni og erfiðleika við að manna
stöður. Á uppgangsárunum fjölgaði íbúum
á höfuðborgarsvæðinu án þess að til kæmi
fjölgun heimilislækna. Skjólstæðingar voru
skráðir á heilsugæslustöðvar þrátt fyrir
skort á heimilislæknum og álag því aukið á
stöðvarnar. Eftir hrun hefur heimilislæknum
fækkað, þeir hafa horfið til annarra starfa
hérlendis eða erlendis. Þeir sem eftir eru
vinna við sífellt meira álag.
Heimilislækningar hafa lengi verið
sagður homsteinn heilbrigðiskerfisins. Þar
eigi fólk að hefja samskipti sín og þar eigi
verulegur hluti eftirlits að vera. Þrátt fyrir
þetta er lítið sem ekkert gert til að gera
starfið eftirsóknarvert til að örva nýliðun
og enn sem fyrr er talað um að flyja aukin
verkefni til heimilislækna.
Heimilislæknar hafa á undanförnum
árum lagt mikla vinnu í að laða til sín
læknanema í sérnám. Námið tekur fjögur
til fimm ár og í því eru nú á annan tug
ungra lækna. Þá munu nokkrir stunda
sérnám erlendis. Boðuð hefur verið fjölgun
á námsstöðum í heimilislækningum en
hún hefur enn ekki litið dagsins ljós.
Sérmenntuðum heimilislæknum mun
fækka um helming á næstu 8-10 árum vegna
aldurssamsetningar hópsins. Ástand sem
hefur verið alvarlegt um nokkurt skeið
verður óviðráðanlegt innan fárra ára nema
brugðist verði við á markvissan hátt.
Hvað er til ráða? Strax verður að hefja
vinnu við að bæta starfsgrundvöll heimilis-
lækninganna, meðal annars með því að
draga til baka skerðingu á ráðningarkjörum.
Fjölga mætti læknariturum frekar en að
læknar skrifi sjúkraskrár og vottorð sjálfir,
sumir hverjir með tveimur fingrum. Kanna
verður meðal heimilislækna þörf á annarri
aðstoð. Fjölga þarf námsstöðum strax en
fyrstu læknar þeirrar aukningar skila sér inn
í kerfið eftir um fimm ár. Þá er eðlilegt að
FIH komi að öllum nefndastörfum er varða
heimilislækningar.
Félag íslenskra heimilislækna hefur um
árabil varað við þessari þróun. Félagið hefur
ítrekað boðið stjórnvöldum samvinnu um
lausn yfirstandandi vanda en því miður
hefur þeim boðum ekki verið sinnt. Ljóst
er af stöðu mála í dag að þessi afstaða er
að leiða heilbrigðiskerfið inn í blindgötu
og hvetjum við ráðuneytið til að kalla
félagið til samstarfs svo leita megi lausna
á aðsteðjandi vanda. Ætli menn að halda
áfram þjónustu í þeim anda sem kennd
hefur verið við norræna heilbrigðisþjónustu
og velferðarsamfélag er það eina lausnin.
Stefni hugur stjórnvalda annað er eðlilegt
að slíkt sé tilkynnt þeim sem nú vinna við
heimilislækningar svo þeir geti gert upp
við sig hvernig og hvar þeir hyggist starfa í
framtíðinni.
General practice in lceland, the present situation
Halldór Jónsson MD, MMSc- International Health,
Specialist in Family Medicine at Glæsibær Health Centre,
Reykjavik, lceland. Chairman of the lcelandic
College of Family physicians
LÆKNAblaðið 2011/97 287