Læknablaðið - 15.09.2011, Blaðsíða 14

RANNSÓKN
því ekki að skýra þá aukningu sem orðið hefur á einkennum
á þessu tímabili. Ein meginniðurstaða okkar er mikil aukning
á astmaköstum og astmalyfjanotkun á þessu tímabili og er um
þreföldun að ræða. Benda má á að jafnvel þótt enginn meðal
þeirra sem ekki svaraði 2007 (samanborið við 1990) hefði astma
eða notaði astmalyf væri samt um aukningu að ræða.
Árið 1990 var algengi ofnæmissjúkdóma hjá einstaklingum
fæddum á bilinu 1945-1970 lægra á Islandi en í 14 öðrum
þátttökulöndum.8'9 Meða) þeirra íslendinga sem þá voru á
aldrinum 20-24 ára voru 26% með jákvæð húðpróf, en sú tala
fór lækkandi með hækkandi aldri og var 16% á aldrinum 40-44
ára.13 í ISAAC-rannsókninni, árin 2000-2001, var algengi ofnæmis
og ofnæmissjúkdóma hjá 10-11 ára börnum á íslandi síst minna
en í nágrannalöndunum.14 Þar sem ofnæmissjúkdómar byrja oftast
í æsku gaf þetta vísbendingar um að þessir sjúkdómar gætu verið
að aukast á íslandi á síðustu áratugum 20. aldarinnar og er það
í samræmi við okkar niðurstöður. Ýmislegt bendir hins vegar
til þess að tíðni ofnæmissjúkdóma hafi ekki vaxið svo hröðum
skrefum í öðrum vestrænum ríkjum á síðasta áratug.15 Þegar
niðurstöður úr ECRHS I og ISAAC-rannsóknunum á íslandi eru
bomar saman við niðurstöður frá öðrum löndum má leiða að
því líkur að ofnæmi hafi aukist hægar á íslandi upp úr miðbiki
síðustu aldar, en að undanfarna áratugi hafi íslendingar aftur á
móti verið að draga aðrar þjóðir uppi hvað þetta varðar.
Rannsóknin árið 2007 nær aðeins til ofnæmissjúkdóma og
notkunar astmalyfja, en kannar ekki algengi ofnæmis. í ECRHS
I var á Islandi sterkt samband milli jákvæðra ofnæmisprófa og
einkenna frá nefi, píps/surgs, astma og auðreitni í berkjum.16 Má
gera ráð fyrir svipuðu sambandi ofnæmis og einkenna árið 2007.
Á seinni hluta 20. aldar hefur veruleg þróun orðið til bættra
lífskjara á íslandi. í byrjun aldarinnar var ísland hefðbundið
landbúnaðarsamfélag og með fátækustu þjóðum Evrópu, en í
lok hennar þekkingarsamfélag með hátt velmegunarstig. Algengi
ofnæmissjúkdóma hefur aukist í réttu hlutfalli við aukin lífsgæði
og velmegun.17 Ef við trúum þessari viðteknu skoðun má hugsa sér
að íslenskt samfélag hafi hafið það ferli sem leiddi til aukningar
ofnæmissjúkdóma síðar en aðrar þjóðir.
Á misjöfnu þrífast börnin best, segir gamalt íslenskt máltæki,
sem lýsir því að brýnt sé að þola mótlæti til að ná eðlilegum þroska,
og kemur vel heim og saman við inntak hreinlætiskenningar
Strachans.18 Töluverður munur hefur verið á uppvaxtarskilyrðum
þeirra hópa sem rannsakaðir voru, en sá fyrri er fæddur á árunum
1945-1970 og sá seinni á árunum 1962-1987. Fyrri hópurinn er
töluvert líklegri til að hafa alist upp eða hafa dvalið hluta æsku
sinnar í dreifbýli, verið í nálægð við dýr, átt fleiri systkini, farið
í sveit og verið meira útsettur fyrir óhreinindum og fjölbreyttu
úrvali sýkla. Ólíklegra er að fólk sem elst upp við slíkar aðstæður
fái ofnæmissjúkdóma.19
Annar þáttur sem tengist óbeint velmegun er mataræði.
Allnokkur breyting hefur orðið á mataræði íslendinga á
síðustu öld og offita hefur einnig aukist.20 Offita gæti átt þátt
í aukningu á astma og hefur slíkum tengslum astma og offitu
verið lýst.21 Sú aukning getur verið vegna almennrar bólgu-
svörunar22 eða að offitan stuðli að vélindabakflæði sem oft fylgir
öndunarfæraeinkennum.23 Þá hafa íslendingar dregið verulega
úr neyslu á fiski og lýsi, en sumar rannsóknir hafa bent til að
ómega-3 innihald þessara fæðutegunda verndi gegn astma og
ofnæmi.24
Á tímabilinu sem hér um ræðir hefur fremur dregið úr loft-
mengun á höfuðborgarsvæðinu en hið gagnstæða (munnleg
heimild) og tóbaksreykingar hafa minnkað. Loftgæði hafa þannig
farið batnandi á þessu tímabili. Frjótölur eru einnig sambærilegar á
tímabilinu þótt töluverðar sveiflur séu milli ára. Þannig var meira
af grasfrjóum í lofti árið 1990, en meira af súru og birkifrjóum
árið 2007.25
Að þessu öllu samanlögðu má draga þá ályktun að líklega hafi
ofnæmissjúkdómar aukist af sömu orsökum hér og í nágranna-
löndunum, og að aukningin sé fyrst og fremst tengd breytingum
á lífsháttum með aukinni velmegun, sem borist hafi seinna að
ströndum landsins.
Píp og surg eru almenn einkenni og geta tengst fleiri vanda-
málum en astma. Píp og surg var ekki jafn algengt árið 2007 og
1990, en mæði samfara þessu hins vegar algengari 2007. Þetta
kann að skýrast af betri þekkingu á hugtakinu píp og surg árið
2007, en einnig er hugsanlegt að batnandi loftgæði og sérstaklega
minni óbeinar reykingar, hafi haft hér einhver áhrif.
Lokaorð
Marktæk aukning hefur orðið á algengi einkenna frá önd-
unarfærum, á astma og í notkun astmalyfja frá árinu 1990 til
2007. Sérstaka athygli vekur að aukningin er mest hjá yngsta
aldurshópnum (20-25 ára) sem gæti bent til þess að vænta megi
enn frekari aukningar. Niðurstöðumar gefa tilefni til að kanna
hvort ofnæmi hafi aukist að sama skapi og hvort vægi einstakra
ofnæmisvaka hafi breyst á síðustu tveimur áratugum.
Þakkir
Evrópurannsóknin var styrkt af heilbrigðisráðuneytinu, Vísinda-
ráði íslands og SÍBS en EuroPrevall-rannsóknin var kostuð af
Evrópusambandinu. Við Evrópurannsóknina störfuðu Ásta
Karlsdóttir og Halla Jóhannesdóttir hjúkrunarfræðingar og Lovísa
Guðmundsdóttir ritari. Við EuroPrevall unnu Sigríður Sverrisdóttir
og Katrín I. Geirsdóttir hjúkrunarfræðingar. Við færum öllum
þessum aðilum bestu þakkir.
466 LÆKNAblaðið 2011/97