Læknablaðið - 15.10.2011, Qupperneq 17

RANNSÓKN
Frestun læknisþjónustu meðal íslendinga:
Umfang og skýringar
Rúnar Vilhjálmsson, félagsfræðingur'
ÁGRIP
Tilgangur: Jafnt aðgengi að heilbrigðisþjónustu er meginmarkmið í félagslegum heilbrigðiskerfum eins og því íslenska. Fyrri innlendar rannsóknir benda til
þess að talsverður munur sé á aðgengi einstaklinga og hópa að heilbrigðisþjónustunni. Markmið rannsóknarinnar var að kortleggja frestun laeknisþjónustu í
ólíkum samfélagshópum fullorðinna íslendinga og meta vægi einstakra áhrifaþátta.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin byggði á landskönnuninni Heilbrigði og aðstæður (slendinga I. Spurningalistar voru póstsendir til þjóðskrárúrtaks
íslendinga á aldrinum 18-75 ára. 1532 manns svöruðu könnuninni og heimtur voru 60%.
Niðurstöður: Alls höfðu 22% fullorðinna íslendinga frestað eða fellt niður laeknisþjónustu á sex mánaða tímabili. Frestunarhlutföll voru misjöfn eftir hópum.
Þeir sem voru ungir að árum í fullri vinnu, áttu við fjárhagserfiðleika að etja, höfðu há heimilisútgjöld vegna heilbrigðisþjónustu, áttu erfitt með að komast frá
daglegum verkefnum, voru óánægðir með síðustu læknisheimsókn, eða glímdu við langvinna sjúkdóma og kvilla, frestuðu oftar en aðrir ferð til læknis.
Ályktun: Nokkuð algengt er að (slendingar fresti eða felli niður læknisþjónustu sem þeir telja þörf fyrir. Jafnframt er verulegur munur á tíðni frestunar
milli fólks og hópa. Niðurstöðurnar eru umhugsunarefni í Ijósi þess meginmarkmiðs heilbrigðiskerfisins að allir landsmenn hafi jafnan aðgang að
heilbrigðisþjónustu. Mikilvægt er að heilbrigðisyfirvöld leiti leiða til að jafna aðgengi einstaklinga og hópa að læknisþjónustu og vinni gegn frestun eða
niðurfellingu hennar.
'Hjúkrunarfræðideild
Háskóla íslands.
Fyrirspurnir:
Rúnar Vilhjálmsson
runarv@hi.is
Barst: 31. mars
2011, - samþykkt
til birtingar: 14.
september 2011.
Höfundur tiltekur engin
hagsmunatengsl.
Rannsóknina styrktu
Rannsóknasjóður Rannís
og Rannsóknasjóöur
Háskóla Islands.
Inngangur
Samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu nr. 40/2007
skulu allir landsmenn eiga kost á fullkomnustu heil-
brigðisþjónustu sem tök eru á að veita á hverjum tíma.
í íslenskri heilbrigðisáætlun til ársins 2010 kemur fram
að mikilvægt sé að aðgengi að heilbrigðisþjónustu sé
auðvelt og sem jafnast fyrir alla landsmenn (markmið
2). Bein útgjöld einstaklinga megi aldrei vera það mikil
að þau komi í veg fyrir að fólk leiti sér nauðsynlegrar
heilbrigðisþjónustu (markmið 17).'•2
Segja má að jafnt aðgengi að heilbrigðisþjónustu sé
meginmarkmið í félagslegum heilbrigðiskerfum eins og
því íslenska.1-3 Þetta markmið gerir ráð fyrir að notkun
einstaklinga á heilbrigðisþjónustu ráðist af þörf þeirra
fyrir þjónustuna. Ef aðgengi að heilbrigðisþjónustu
er jafnt, ætti ólík notkun einstaklinga á þjónustunni
einungis að stafa af því að einn hefur meiri þörf fyrir
þjónustuna en annar. Ef ólík notkun þjónustunnar stafar
af ólíkum möguleikum einstaklinga til að verða sér
úti um þjónustuna, eða af því að sumir hafa ríkari
tilhneigingu en aðrir til að leita sér aðstoðar vegna
tiltekinna einkenna eða aðstæðna, má ætla að um
sé að ræða ójafnt aðgengi og ójafnræði í útdeilingu
þjónustunnar.4'5
Félags- og lýBfræðilegir þættir
Fjölmargar erlendar rannsóknir á ólíku aðgengi ein-
staklinga og hópa að heilbrigðis- og læknisþjónustu
liggja fyrir. Þannig virðist eldra fólk frekar leita til
heilbrigðisþjónustunnar en miðaldra og yngra fólk
þegar upp koma ýmsir kvillar og sjúkdómar.6- 7
Þetta getur stafað af því að eldra fólkið hafi meiri
tilhneigingu til þjónustunotkunar eða betri tækifæri
til þess en aðrir aldurshópar. Jafnframt virðast konur
nota heilbrigðisþjónustu frekar en karlar, ekki síst
við skammvinn eða bráð einkenni.6 Raunar benda
rannsóknir til þess að kynferði hafi sjálfstæð áhrif
á þjónustunotkun þótt tekið sé tillit til sjúkdóma og
kvilla.8-10 Fáar rannsóknir hafa athugað aðgengi að
heilbrigðisþjónustu eftir hjúskapar- eða foreldrastöðu,
en þó eru vísbendingar um að aðgengi giftra og
ekkjufólks sé betra en einhleypra og fráskilinna,8'
9 en óljósara er hvort foreldrar leikskólabarna noti
heilbrigðisþjónustuna frekar eða síður en þeir sem
ekki hafa fyrir börnum að sjá.5-11 Ólíkar niðurstöður
hafa komið fram um aðgengi að heilbrigðisþjónustu
eftir búsetu, þar sem sumar rannsóknir leiða í ljós
búsetumun12 en aðrar ekki.13 Þá benda rannsóknir til
að útivinnandi fólk noti heilbrigðisþjónustuna síður
vegna veikinda en þeir sem ekki vinna úti7, sem
kann að stafa af því að útivinnandi fólk komist síður
frá verkefnum til að sækja sér heilbrigðisþjónustu.
Rannsakendur virðast almennt sammála um að lág-
tekjufólk noti heilbrigðisþjónustuna í ríkari mæli en
fólk með hærri tekjur. Þegar tekið hefur verið tillit
til þarfar fyrir heilbrigðisþjónustuna minnkar munur
á þjónustunotkun tekjuhópanna6- 14 og þegar kemur
að einkarekinni þjónustu og sérfræðiþjónustu virðist
lágtekjufólk nota heilbrigðisþjónustuna minna en þörf
LÆKNAblaðið 2011/97 529