Læknablaðið - 15.10.2011, Blaðsíða 20

RANNSÓKN
(í þúsundum króna), heilbrigðisútgjöld fjölskyldu sem hlutfall
af fjölskyldutekjum, hvort viðkomandi hafi afsláttarkort vegna
komugjalda, 75% örorku, og langvinna sjúkdóma/kvilla (hvort
svarendur hafi haft einhvern af 48 langvinnum sjúkdómum og
kvillum síðastliðna 12 mánuði, og hvort læknir hafi staðfest það).23
I tölfræðilegri úrvinnslu voru tengsl frestunar læknisheim-
sóknar við aðrar breytur fyrst athuguð með krosstöflum (cross-
tabulation), marktæki sambanda ákvörðuð með kí-kvaðrat prófi,
og fí-fylgnistuðull reiknaður fyrir minni (2x2) krosstöflur, en
Cramer's V-fylgnistuðull þegar krosstöflurnar voru stærri. Til að
leggja mat á mikilvægustu skýringabreytur frestunar voru hrein
(nettó) tengsl marktækra óháðra breyta við frestun læknisþjónustu
metin með marghliða lógaritmalínulegri aðhvarfsgreiningu
(multivariate logistic regression). Óháðar breytur voru valdar í
aðhvarfsjöfnuna ein af annarri með framvirku þrepavali (stepwise
selection) þar til allar marktækar óháðar breytur voru komnar
í jöfnuna. Þess má geta að í krosstöflugreiningunni voru allar
jafnbilabreytur flokkaðar (sjá lýsingu á breytum að framan), en
óflokkaðar í aðhvarfsgreiningunni.
Niðurstööur
Alls höfðu 22% svarenda frestað læknisheimsókn sem þeir töldu
þörf fyrir síðastliðna sex mánuði. Tafla I sýnir tengsl einstakra
breyta við frestun læknisþjónustu. Elsta fólkið frestaði sjaldnast
læknisheimsókn en yngra fólkið oftast, einhleypir og fráskildir
frestuðu frekar heimsókn en aðrar hjúskaparstéttir, foreldrar
leikskólabarna, fólk í fullu starfi, stúdentar og lágtekjufólk
frestaði sömuleiðis frekar en aðrir læknisheimsókn. Þá sýnir
tafla I að þeir sem bjuggu við fjárhagserfiðleika, áttu erfitt með
að komast frá daglegum verkefnum, voru óánægðir með þá
Tafla II. Lógaritmalinuleg aðhvarfsgreining á þáttum tengdum frestun/niður-
fellingu læknisþjónustu (framvirkt þrepaval) (N=941y.
B (SE B) OR (95% Cl) P
Aldur (ár) -0,031 (0,007) 0,969 (0,956, 0,983) 0,000
Atvinnuþátttaka (klukkustundir á viku) 0,012 (0.005) 1,012 (1,003, 1,021) 0,012
Fjárhagserfiðleikar (kvarði frá 0 til 8) 0,237 (0,053) 1,268 (1,142, 1,408) 0,000
Heildarútgjöld fjölskyldu vegna heilbrigðismála (þúsundir króna á ári) 0,004 (0,001) 1,004 (1,001, 1,006) 0,012
Ósveigjanleg hlutverk (kvarði frá 0 til 4) 0,327 (0,085) 1,386 (1,174, 1,637) 0,000
Ánægja með síðustu læknisheimsókn (kvarði frá -2 til 2) -0,518 (0,086) 0,596 (0,503, 0,705) 0,000
Langvinnir sjúkdómar/ kvillar (fjöldi) 0,201 (0,051) 1,223 (1,106, 1,351) 0,000
Fasti -1,037
Likelihood Ratio x2 (df) 161,064 (7)
Negelkerke R2 0,243
a Tala í sviga gefur til kynna fjölda einstaklinga með gild svör á öllum breytum aðhvarfsgreiningarinnar. öðrum einstaklingum var sleppt (listwise deletion).
læknisþjónustu sem þeir höfðu áður fengið, höfðu haft mikinn
kostnað af heilbrigðisþjónustunni, voru langveikir, eða öryrkjar,
frestuðu frekar læknisþjónustu en aðrir. Ekki reyndist marktækur
munur á frestun með tilliti til kynferðis, atvinnuleysis, búsetu,
menntunar, viðhorfa til læknisþjónustu, afsláttarkorts, ferðatíma
eða vegalengdar til læknis, eða þess að hafa heimilislækni eða
fara á tiltekin stað þegar leita skal læknis.
Tafla II sýnir niðurstöður aðhvarfsgreiningar á þeim skýr-
ingaþáttum sem höfðu marktæk hrein (nettó) tengsl við frestun
læknisþjónustu að teknu tilliti til annarra skýringaþátta. Sam-
kvæmt niðurstöðunum minnka líkur á frestun með hækk-
andi aldri, en með aukinni atvinnuþátttöku aukast líkumar.
Fjárhagserfiðleikar, bein útgjöld fjölskyldu vegna heilbrigðis-
þjónustu, ósveigjanleg hlutverk (erfiðleikar við að komast frá
daglegum verkefnum) og óánægja með síðustu læknisheimsókn
auka einnig líkur á frestun læknisþjónustu. Þá sýnir tafla II að
eftir því sem langvinnir sjúkdómar og kvillar eru fleiri aukast
líkur á frestun læknisþjónustu. Negelkerke R2 er 0,243 og gefur
til kynna hve stóran hluta af breytileika í frestun læknisþjónustu
má rekja til skýringarbreytanna (á skalanum frá 0-1).
Umræða
Samkvæmt rannsókninni frestuðu 22% fullorðinna Islendinga
læknisþjónustu á sex mánaða tímabili. Þetta er svipað hlutfall
og níu árum fyrr5, 19 þegar 24% fullorðinna íslendinga sögðust
hafa frestað læknisþjónustu sem þeir þurftu á að halda (munurinn
á hlutföllunum er ekki marktækur). Lágt frestunarhlutfall meðal
eldra fólks er í samræmi við fyrri erlendar og innlendar niður-
stöður.6'7'19 Það hefur meðal annars verið skýrt með því að eldra
fólk hafi almennt góða tryggingavernd í heilbrigðiskerfinu (lægri
komugjöld og rétt til afsláttarkorts við lægri útgjaldamörk), hafi
gjarnan lausan tíma til að sinna heilsu sinni og veikindum, og
hafi oftast tengsl við ákveðna heilbrigðisstarfsmenn og þekkingu
á heilbrigðiskerfinu vegna fyrri þjónustunotkunar, en allir þessir
þættir vinna gegn frestun læknisþjónustu.5'19 Hátt frestunarhlutfall
meðal yngra fólks er að mestu í samræmi við fyrri innlendar
rannsóknir5'19 sem er sérstakt umhugsunarefni. Rétt er að hafa í
huga að yngra fólkið hefur almennt fremur lágar tekjur, en þarf
engu að síður að greiða sömu komugjöld í heilbrigðiskerfinu og
tekjuhærra fólk. Þá er yngra fólkið landfræðilega hreyfanlegt (ekki
síst námsmenn) og hefur takmarkaða reynslu af heilbrigðiskerfinu,
en hvort tveggja getur hamlað notkun heilbrigðisþjónustunnar. f
þessu sambandi væri ástæða til að huga betur að tryggingavernd
og aðgengi þessa hóps og aukinni nærþjónustu, til dæmis í formi
almennrar skólaheilsugæslu fyrir námsmenn á framhalds- og
háskólastigi. Tengsl atvinnuþátttöku við frestun læknisþjónustu
hafa verið skýrð með því að einstaklingar í fullu starfi séu oft
uppteknir og gefi sér síður tíma til að leita sér lækninga en þeir sem
eru í hlutastarfi eða utan vinnumarkaðar.7- 19 Þessi skýring tengist
þeirri niðurstöðu rannsóknarinnar að fólk sem á erfitt með að
komast frá daglegum verkefnum frestar frekar heimsókn til læknis.
Heilbrigðiskerfið og þá einkum heilsugæslan gæti komið til móts
við þennan hóp einstaklinga með aukinni vaktþjónustu á kvöldin
og um helgar, enda veikist fólk ekki endilega á dagvinnutíma
heilsugæslustöðvanna. Þá er það umhugsunarvert að takmörkuð
vaktþjónusta heilsugæslunnar krefst margfalt hærri komugjalda en
532 LÆKNAblaðið 2011/97