Læknablaðið - 15.10.2011, Síða 21

RANNSÓKN
þjónusta sem í boði er á dagvinnutíma. Líklegt er að það fæli
ýmsa frá heilsugæslunni sem eru uppteknir á daginn við vinnu
eða nám en kæmust frekar til læknis á kvöldin og um helgar.
Há uppsöfnuð útgjöld vegna heilbrigðismála og fjárhagserfiðleikar
einstaklinga auka einnig til muna frestun læknisþjónustu. Þessar
niðurstöður benda til að aðgerðir stjómvalda til að draga úr
kostnaðar- og fjárhagsáhrifum í heilbrigðisþjónustunni hafi ekki
tekist sem skyldi. Þá gefur rannsóknin til kynna að neikvæð
reynsla af heilbrigðiskerfinu fæli fólk frá frekari þjónustunotkun.
Þessar niðurstöður eru í samræmi við tilgátu um kerfisþröskuld
(systems barrier), sem sett var fram fyrir allmörgum árum af
bandaríska félagsfræðingnum Diane Dutton, en samkvæmt henni
hafa einstaklingar og hópar misjafna reynslu af heilbrigðiskerfinu
sem skýrir af hverju sumir leita síður til heilbrigðisþjónustunnar
en aðrir.26 Loks er að nefna þær niðurstöður rannsóknarinnar að
langveikir einstaklingar frestuðu frekar en aðrir ferð til læknis
og að líkur á frestun jukust eftir því sem langvinnir kvillar
einstaklingsins voru fleiri. Bent hefur verið á að langveikir
þurfi oft að leita á fleiri staði vegna heilsuvandamála sinna og
jafnvel oft á hvern stað,18 sem getur aukið líkur á frestun eða
niðurfellingu læknisheimsóknar.19 Auk þess eru uppsöfnuð útgjöld
vegna heilbrigðisþjónustu oft há hjá þessum einstaklingum. Ein
helsta gagnrýni á vestræn heilbrigðiskerfi er að vegna vaxandi
sérhæfingar og aðgreiningar stofnana og starfsmanna sé þjónustan
oft brotakennd og ósamfelld og því ráðist það að miklu leyti
af sjúklingnum sjálfum hvort þjónustan sem hann þarf á að
halda sé óslitin og heildstæð. Þetta á ekki síst við um langveika.
Leiðir til að bæta aðgengi og draga úr frestun eða niðurfellingu
þjónustu felast því meðal artnars í að styrkja tengsl og samstarf
þjónustuaðila, færa þjónustuna nær sjúklingnum og veita honum
aukna ráðgjöf og aðstoð við útvegun nauðsynlegrar þjónustu.
Nokkrar skýringarbreytur höfðu marktæk tengsl við frestun
læknisþjónustu einar og sér (tafla I), en reyndust ekki marktækar
í marghliða aðhvarfsgreiningu þegar tekið var tillit áhrifa annarra
breyta (tafla II). i því sambandi má sérstaklega nefna að þó munur
væri á frestun eftir fjölskyldutekjum, tengdust fjölskyldutekjur
ekki frestun með beinum hætti í aðhvarfsgreiningu, einkum vegna
áhrifa fjárhagserfiðleika og langvinnra veikinda, en báðir þættirnir
tengdust tekjum. Þá frestuðu öryrkjar mun oftar læknisheimsókn
en aðrir, en örorka tengdist ekki frestun með beinum hætti í
aðhvarfsgreiningu, einkum vegna áhrifa aldurs, langvinnra veik-
inda, fjárhagserfiðleika og útgjalda vegna heilbrigðismála, en allir
þessir þættir tengdust örorku.
Styrkleikar rannsóknarinnar felast meðal annars í því að úrtak
var á landsvísu, heimtur voru viðunandi og raunar betri en
almennt gerist í póstkönnunum meðal almennings,27 auk þess
sem fjölmargar skýringarbreytur voru teknar til athugunar. Meðal
takmarkana má nefna að rannsóknin byggði á þversniðskönnun
og sambönd breyta voru athuguð á einum tímapunkti. Því
gefur rannsóknin ekki óyggjandi niðurstöður um orsakatengsl
milli breyta. Þá er rétt að nefna að ekki var lagt klínískt mat á
ástand og einkenni þeirra sem frestuðu læknisþjónustu og því
ekki unnt greina frestunartilvik eftir alvarleika þeirra. Þörf er á
rannsóknum með langtímasniði er meta áhrif skýringarbreyta á
frestun læknisþjónustu fram í tímann. Þá er ástæða til að greina
alvarleika frestunartilvika og leggja mat á hvort frestun kunni að
vera misalvarleg eða -afdrifarík eftir því hvaða samfélagshópur
á í hlut.
Ályktanir
Talsvert er um að íslendingar fresti eða felli niður læknisþjónustu,
jafnvel þótt þeir telji þörf fyrir þjónustuna. Jafnframt er verulegur
rnrrnur á frestunartíðni milli einstaklinga og hópa. Freshm var
fátíðust hjá eldra fólki, en algengust hjá langveikum og öryrkjum,
þeim sem glímdu við fjárhagserfiðleika, höfðu kostað miklu
til heilbrigðismála, áttu erfitt með að komast frá daglegum
verkefnum eða voru óánægðir með síðustu læknisheimsókn.
Niðurstöðurnar eru verulegt umhugsunarefni í ljósi þess megin-
markmiðs íslenska heilbrigðiskerfisins að allir landsmenn hafi
sem jafnastan aðgang að heilbrigðisþjónustu. Mikilvægt er að
heilbrigðisyfirvöld leiti leiða til að jafna aðgengi einstaklinga
og hópa að heilbrigðisþjónustunni og vinni gegn frestun eða
niðurfellingu hennar, svo sem með aukinni tryggingavemd,
einkum í viðkvæmum hópum, eflingu heilsugæslunnar og
vaktþjónustu innan hennar, og annarri nærþjónustu, svo sem
heimatengdri þjónustu og skólaheilsugæslu.
Þakkir
Heilbrigðiskönnunin Heilbrigði og aðstæður íslendinga hlaut styrk
frá Rannsóknasjóði Rannís og Rannsóknasjóði Háskóla Islands.
LÆKNAblaðið 2011/97 533