Læknablaðið - 15.02.2012, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREIN
Fótaskortur, forvarnir og
félagsleg ábyrgð í hálkutíð
Tíðin hefur vægast sagt verið rysjótt það
sem af er ári. Að minnsta kosti er langt
síðan vetrarríki hefur verið jafnmikið hér á
suðvesturhorni landsins og undanfarna tvo
mánuði. Eftir meira en áratug af mildum
og snjóléttum vetrum eru íbúar höfuð-
borgarsvæðisins mikið til hættir að búa sig
í samræmi við breiddargráðu borgarinnar.
Við höfum komist upp með að ganga um
á blankskóm og háum hælum árið um
kring og ökum ekki lengur um á nöglum.
Reyndar var haustið óvenjumilt, allt fram í
nóvemberlok. Viðbrigðin eftir það eru þeim
mun meiri.
Undanfarnar vikur hefur fryst, rignt,
snjóað, rignt og fryst á ný. Þetta er auðvitað
uppskrift að skautasvelli enda hefur verið
með eindæmum hált það sem af er ári. Svo
merkilegt sem það er, kemur háikan okkur
alltaf jafn mikið á óvart. Við erum aldrei
alveg tilbúin þegar hún skellur á, erum úti
á blankskónum, ekki búin að setja vetrar-
dekkin undir, bjartsýn á að komast samt
klakklaust leiðar okkar. Því miður heppn-
ast það ekki öllum sem skyldi. Annríki hef-
ur verið mikið á bráðamóttöku Landspítala
undanfarið. Sem dæmi má taka helgina 5.-7.
janúar en þá komu hátt í 100 manns með
hálkutengd slys, flestir vegna falls eða um-
ferðaróhapps. Margir reyndust beinbrotnir
eða líklega um og yfir 20 manns samkvæmt
grófri talningu, flestir á efri eða neðri út-
lim. Sem betur fer urðu engin stórslys í
umferðinni en mörg minniháttar óhöpp og
eignatjón án efa talsvert.
Öllum þessum óhöppum fylgir umtals-
verður kostnaður. Beinbrot getur þýtt
vinnutap í 4-6 vikur, stundum lengur. Sem
betur fer búum við í velferðarþjóðfélagi
sem tryggir einstaklinga gegn áföllum og
kostnaði sem þessum með lögbundnum
veikindarétti og sjúkratryggingum. Það er
ekkert sjálfgefið, enda býr meirihluti mann-
kyns við allt önnur skilyrði og enga félags-
lega velferð af nokkru tagi. Skattar eru það
gjald sem við greiðum glöð fyrir þessi for-
réttindi. Þetta þýðir auðvitað að hálkudagar
eru samfélaginu dýrir. Ef við tökum einfalt
dæmi frá fyrrnefndri helgi og segjum að þá
hafi 20 manns með meðaltekjur (ca. 350.000
kr.) handleggs- eða ökklabrotnað, má
reikna með vinnutapi í 6 vikur að meðaltali
eða töpuðum launakostnaði upp á ríflega
10.000.000 kr. auk launatengdra gjalda (ca.
25%), eða ca. 13.200.000 kr. Þá er ótalinn
kostnaður vegna meðferðar á sjúkrahúsi,
endurhæfingar og mögulegs bótaréttar.
Líklegt er því að þessi tala sé umtalsvert
hærri. Þá höfum við ekki byrjað að áætla
kostnað vegna meiðsla eða eignatjóns
vegna umferðaróhappanna.
Samfélagskostnaður og hagrænar afleið-
ingar fyrir vinnandi fólk eru ekki þær einu
sem vert er að ræða. Fyrir aldraða getur
beinbrot snúist um líf eða dauða; það getur
verið það atvik sem verður til þess að við-
komandi getur ekki lengur búið heima og
verður að fara á hjúkrunarheimili. Dánar-
tíðni meðal aldraðra eftir lærleggshálsbrot
er 15-20% innan árs, svo dæmi sé tekið.
Eftir þessa umræddu helgi voru borgar-
yfirvöld harðlega gagnrýnd fyrir að ryðja
ekki umferðaræðar nógu vel, hvorki fyrir
akandi né gangandi/hjólandi. Þau virtust
hafa haldið að sér höndum við að sanda
og salta, báru því við að það tæki því ekki
í þessum vatnsflaumi. Má vera að það sé
rétt að salt og sandur skolist burtu jafn-
harðan í asahláku og að faglegar forsendur
hafi verið að baki allri ákvarðanatöku um
hreinsun. Eigi að síður þarf að staldra við
og vega þann kostnað sem sparast með að-
haidsseminni á móti mögulegum kostnaði
vegna slysa, sem við vitum að munu verða
í mikilli hálku og ófærð. Leiða má líkur að
því að þessi aðhaldssemi borgaryfirvalda
hafi leitt til aukins samfélagskostnaðar
annars staðar. Þeim kostnaði hefur nú verið
velt yfir á heimilin í landinu, rétt eins og
ýmsum öðrum kostnaði á síðustu miss-
erum.
Hreinsun akbrauta og gangstétta, að
ógleymdum hjólastígum, er mikilvæg for-
vörn í hálkunni, ekki síður en góður skó-
fatnaður og mannbroddar. Hér bera borg-
aryfirvöld mikla ábyrgð.
Abyrgð borgaranna sjálfra má þó ekki
gleymast því margir virðast detta á sleip-
um bílaplönum og einkalóðum húsa sinna.
Við berum umfram allt ábyrgð sjálf á eigin
öryggi og velferð. Verum því dugleg að
moka, salta og sanda. Skóum okkur upp
og notum mannbrodda. Keyrum varlega á
vetrarbúnum bílum. Tileinkum okkur hið
sérstaka ísgöngulag inúíta. Gamalt og far-
lama fólk haldi sig inni. Þá mega skokkarar
og hjólreiðamenn ekki láta ófærðina hrekja
sig út á akbrautirnar. Síst er nú áhættulaust
að lenda á spítala. Það er víst hættulegra en
að stunda bæði teygjustökk og klettaklifur.
Vonandi vorar bæði snemma og vel.
Icy streets; prevention and public responsibility
Elisabet Benedikz MD, EDIC, MPA
Chief of Emergency Medicine
University Hospital
108 Reykjavík, lceland
LÆKNAblaðið 2012/98 81