Læknablaðið - 15.02.2012, Blaðsíða 48

ÖLDUNGADEILD
Fyrsti sjúklingurinn
Mér verður ávallt eftir-
minnilegur fyrsti sjúk-
lingurinn sem ég þurfti
að annast sem héraðs-
læknir fyrir nærfellt
hálfri öld síðan. Þá var
hin svokallaða héraðs-
skylda læknakandíd-
ata við lýði, áður en
almennt lækningaleyfi
fengist. Aðeins var um
einmenningshéruð úti
á landi að ræða og lenti ég í fremur af-
skekktu héraði.
Gamli héraðslæknirinn var að hætta
störfum, og ég varð fljótlega var við það
að hann hafði undirbúið komu mína ræki-
lega, þótt ekki væri nú beint á þann hátt
sem ég hefði helst kosið. Það væri sem sé
von á glæstum stórkírúrg að sunnan sem
leysa myndi flestan vanda. Þessi efnilegi
kírúrg hafði hins vegar í raun aðeins lokið
6 mánaða kúrs á handlæknisdeild - og í
þokkabót sjónlaus á öðru auga.
Eldsnemma fyrsta morguninn hringdi
síminn. Þetta var dæmigerður sveitasími,
sameiginlegur fyrir alla bæi sveitarinnar
og greinilega margir komnir á línuna þeg-
ar hringdar voru „ 3 stuttar" til læknisins.
Ákveðin kvenrödd hljómaði í símanum:
„Jæja, þá er tíminn kominn! Ef það gengur
ekki hjá Hrefnu minni í þetta skiptið, þá er
hún bara búin að vera. Þú verður að koma
strax, ef hún á að halda lífi!"
Ég náði að stynja upp hvort hún hefði
lengi verið svona aðframkomin og hver
væru nú aðaleinkennin.
Hvað meinar læknirinn eiginlega? Var
ekki búið að segja honum frá Hrefnu?
Nei, það hafði nú gleymst - og kannski
með vilja.
„Hún Hrefna mín er með stærðar æxli
og á sín von innan viku, og verði æxlið
ekki fjarlægt í tæka tíð kemur hún til með
að missa alla mjólkina."
„Bíddu við, kona góð, er hún Hrefna
dóttir þín og er æxlið í brjóstinu?"
Það heyrðust andköf í símanum, síðan
undrunarhljóð og loks stigvaxandi hlátur,
allra þeirra sem lágu á línunni.
Loks gat konan stunið upp: „Hrefna
er mér vissulega kær sem dóttir, en hún
er nú besta mjólkurkýrin á bænum og
herslið er aftanvert á júgrinu og stíflar
mjólkurkirtlana. Síðast þegar hún bar, datt
öll nytin niður, en við ákváðum að gefa
henni eitt tækifæri enn og nú stendur allt
og fellur með því að þessi aðgerð heppnist.
Og nú ertu loksins kominn, nýi læknirinn
að sunnan."
Ég fann svitann spretta fram um leið og
ég gerði mér fullljóst, að nú væri að duga
eða drepast, með engan dýralækninn í hér-
aðinu.
Ég kippti með mér böggli með sótt-
hreinsuðum áhöldum sem ég hafði fengið
matrónu Katrínu á skurðstofu Landspítal-
ans til að útbúa og ætlaði að eiga í bak-
höndinni ef mikið lægi við. En að fara að
sólunda þessu dýrmæti í einhverja belju-
skjátu - því hefði mig aldrei órað fyrir.
Ég var ekki leiddur í bæ, heldur beint í
fjós. Þar beið þessi fyrsti sjúklingur minn
bundinn á bás, heftur á afturfótum, með
halann uppfestan. Hér var engrar undan-
komu auðið. Ég mátti þakka mínum sæla
fyrir reynslu af kúagæslu á árum áður, og
átti því að vita hvað sneri fram og hvað
aftur á einni ósjálfbjarga belju. - Eða var
hún ekki svo bjargarlaus?
Öll fjölskyldan var mætt í fjósið. „Þarna
er herslið," benti bóndinn.
Mikið rétt, appelsínustórt bandvefsæxli
bungaði út við dvergspenann. Ég opnaði
varlega pakkann með sótthreinsuðu
áhöldunum og lagði á flórstéttina aftan við
skepnuna, dró svo aleiguna af deyfiefni
upp í 10 ml sprautu og byrjaði að stað-
deyfa. Mótstaðan reyndist gífurleg, rétt
eins og sprautað væri í harðviðardrumb,
- nálin af, og megnið af innihaldinu
frussaðist í allar áttir.
Mér var vel ljóst að deyfingin var af
skornum skammti. Hrefna var öll á iði
meðan á þessu stóð og náði að slíta af sér
halafestinguna og hefndi sín með hnitmið-
aðri halasveiflu beint í góða augað.
Ég beit á jaxlinn. Þetta varð að takast.
Byrjaði að skera, - en hvar var deyfingin?
Hrefna tók viðbragð, rykkti í haftið,
og síðan opnuðust allar flóðgáttir og kýr-
hlandið slettist yfir fínu sótthreinsuðu
græjurnar mínar á stéttinni, svo ekki sé nú
talað um þann sem sat, eða nánast kraup
við afturenda sjúklingsins. En þetta var
bara byrjunin. Áður en tækist að forða
tólum og tækjum undan þessu úrhelli, tók
við þvílík ræpa frá endaþarmi, að slett-
urnar gengu yfir allt nálægt og var andlit
operators þar ekki undanskilið. Við aðra
skurðartilraun var skepnunni endanlega
nóg boðið. Með krampakenndum spörkum
rykkti hún í haftið, hentist upp að aftan
og lenti svo harkalega með afturfæturna
niður í hálum flórnum. Þar rann hún sam-
stundis á ræpunni niður á afturendann
og náði í leiðinni að spyrna kófsveittum,
taugaspenntum unglækninum niður í
flórinn með sér.
En nú var allt hik og óöryggi á brott.
Reiðin hafði náð völdum. Með nánast lok-
uð, samanklesst augu tókst að skræla æxlið
út, saumuð voru ein tíu spor og endað með
risaskammti af penisillíni í herðakambinn
á vesalings Hrefnu.
Það var lítið sofið næstu nætur og fáir
sjúklingar af mannakyni hættu sér á
stofuna til mín.
Það var ekki fyrr en skókassi fullur af
ábrystum og eggjum barst með mjólkur-
bílnum, - ásamt þakklætisnótu, - að ég
vissi að ég var hólpinn.
Skopmyndin
Kristbjörn Tryggvason prófessor
(1909 -1983)
Teikning: Sigurður V. Sigurjónsson
Þröstur
Laxdal
Stjórn Öldungadeildar: Öldungaráð Umsjón siðu: Páll Ásmundsson
Sigurður E. Þorvaldsson formaöur, Jón Hilmar Hörður Þorleifsson, Jóhann Gunnar
Alfreðsson ritari, Tryggvi Ásmundsson gjaldkeri, Þorbergsson, Höskuldur Baldursson, Kristín
Bjarni Hannesson, Guðmundur Oddsson Guttormsson, Leifur Jónsson, Páll Ásmundsson
120 LÆKNAblaðið 2012/98
0ldungadeild
Leeknafelags íslands
J