Læknablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 17

RANNSÓKN
Holdafar, úthald, hreyfing og efnaskiptasnið
meðal 18 ára íslenskra framhaldsskólanema
Sigurbjöm Árni Arngrímsson þjálfunarlífeðlisfræðingur, Erlingur Birgir Richardsson íþróttafræðingur, Kári Jónsson íþróttafræðingur, Anna Sigríður
Ólafsdóttir næringarfræðingur
ÁGRIP
Tilgangur: Markmið rannsóknarinnar var að kanna áhættuþætti efna-
skiptasjúkdóma meðal 18 ára framhaldsskólanema og bera saman nem-
endur í bók- og verknámi.
Efniviður og aðferðir: Þátttakendur (147 drengir og 130 stúlkur) voru
valdir með slembiúrtaki. Dagleg hreyfing þeirra var mæld með skrefamæli
og úthald með hámarkssúrefnisupptökuprófi á hlaupabretti. Holdafari
var lýst með mælingum á hæð, þyngd, mittismáli og líkamsþyngdarstuðli
(body mass index, BMI) og hlutfall líkamsfitu var mælt með tvíorku röntg-
engeislagleypnimælingu. Blóðþrýstingur í hvíld og blóðfitur og blóðsykur í
sermi voru mæld.
Niðurstöður: Samkvæmt BMI-stuðli voru 23% nemenda of þungir/
feitir, 20% höfðu of mikið mittismál og 51% greindust með of hátt hlutfall
líkamsfitu. Einnig mældust 11% nemenda með óæskilega lág háþéttni-
fituprótein, 8% með of há lágþéttnifituprótein, 9% með of há þríglýseríð
og 10% þátttakenda voru með jaðar- eða háan slagþrýsting. Flestir nem-
endanna (84%) höfðu sæmilegt úthald eða betra, þrátt fyrir að einungis
34% næðu ráðlagðri hreyfingu dag hvern. Samkvæmt hlutfalli líkams-
fitu flokkuðust hlutfallslega fleiri drengir (33%) en stúlkur (22%) of feitir
(p=0,042) en jafnframt var hlutfall drengja (57%) með mjög gott úthald
hærra en stúlkna (24%, p<0,001). Nemendur í verknámi hreyfðu sig minna
(Cohen's d (Cd)=0,7), reyndust með slakasta úthaldið (Cd=0,7), hæst
hlutfall líkamsfitu (Cd=0,5), mesta mittismálið (Cd=0,3) og hæsta blóð-
þrýstinginn (Cd=0,6, p<0,05).
Ályktun: Úthald 18 ára framhaldsskólanema virðist að jafnaði gott en
hreyfingu þeirra er verulega ábótavant og hlutfall líkamsfitu of hátt. Einnig
fannst hækkaður slagþrýstingur og blóðfitur hjá um 10% unglinganna.
Líkamsástand er verra hjá verknáms- en bóknámsnemum.
Inngangur
íþróttafræðasetri Háskóla
íslands, Laugarvatni.
Fyrirspurnir:
Sigurbjörn Árni Arngrímsson
sarngrim@hi.is
Greinin barst:
17. nóvember 2011,
samþykkt til birtingar:
18. apríl 2012.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Kyrrseta er eitt helsta heilbrigðisvandamál iðnríkja í
dag, þar sem hægt er að tengja hana við ýmsa lífsstíls-
sjúkdóma.1 Samhliða aukinni kyrrsetu eru ofþyngd og
offita vaxandi alheimsvandamál og fara íslendingar
ekki varhluta af því. Á milli 17 og 22% níu og 15 ára ís-
lenskra barna eru yfir kjörþyngd2 en nýjustu kannanir
sýna samt að heldur dragi úr ofþyngd/offitu í þessum
aldurshópi.3 Mun hærra hlutfall (53-65%) íslenskra
karla og kvenna eru yfir kjörþyngd og hefur farið mjög
fjölgandi í þessum hópi síðan 1990.J Rannsóknir hafa
auk þess sýnt að offita á unglingsárunum eykur dánar-
tíðni meira en ofþyngd á fullorðinsárum og að unga
kynslóðin í dag verður líklega sú fyrsta sem mun hafa
styttri lífslíkur en fyrri kynslóðir vegna sívaxandi tíðni
offitutengdra sjúkdóma.5 Þessi aukna kyrrseta og lík-
amsfita ýta undir algengustu orsakir ótímabærs heilsu-
brests og dauðsfalla á Vesturlöndum, svo sem hjarta- og
æðasjúkdóma, háþrýsting, sykursýki af tegund tvö og
krabbamein.6 Aftur á móti hefur mikil hreyfing, gott
úthald og minni líkamsfita verið tengd betra heilsufari
barna og unglinga.17
Þrátt fyrir að nokkuð hafi verið birt af rannsóknum
um líkamsástand íslenskra barna27'8 hefur lítið sem ekk-
ert verið birt um líkamsástand ungmenna á framhalds-
skólaaldri. Nokkrar meistara- eða BS-ritgerðir finnast,
en það litla sem hefur verið birt í ritrýndum tímaritum
hefur verið byggt á spurningalistakönnunum en ekki
beinum hlutlægum mælingum á holdafari, úthaldi,
hreyfingu og áhættuþáttum efnaskiptasjúkdóma í
blóði. Hugsanlega er það vegna þess að oft er erfitt að fá
þennan aldurshóp til þátttöku, enda mikið um að vera
og margar breytingar í lífi þeirra á þessum aldri.
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna líkamlega
heilsu 18 ára framhaldsskólanema með því að mæla
alla helstu áhættuþætti fyrir lífsstílssjúkdóma, svo sem
holdafar, úthald, hreyfingu, blóðþrýsting, blóðfitu og
blóðsykur og setja fram tölur um hversu margir í þess-
um hópi væru yfir hættumörkum hvað varðar þessa
þætti. Undirmarkmið var að bera saman líkamlega
heilsu bóknáms- og verknámsnemenda.
Efniviður og aðferðir
Þátttakendur voru 18 ára (eða á 18. ári) framhaldsskóla-
nemendur úr þremur skólum í Reykjavík, skóla eitt (bók-
námsskóla með áfangakerfi), skóla tvö (bóknámsskóla
með bekkjakerfi) og skóla þrjú (verknámsskóla). Úrtak-
ið var valið af handahófi af nemendalistum skólanna
og alls var 426 nemendum boðin þátttaka en 295 (69,3%)
þáðu boðið (143 stúlkur og 152 strákar). Af þeim hættu
18 þátttöku. í holdafars- og blóðþrýstingsmælingunum
tóku 275 nemendur þátt, 252 undirgengust mælingu á
líkamssamsetningu, 251 leyfði blóðsýnatöku, 243 tóku
þátt í úthaldsprófinu og hreyfing var mæld hjá 212 þátt-
takendum. Allir þátttakendur skrifuðu undir upplýst
samþykki, sem og forráðamenn ef þátttakendur höfðu
ekki náð 18 ára aldri. Rannsóknin var samþykkt af Vís-
indasiðanefnd (VSNb2007110010/03-l).
LÆKNAblaðið 2012/98 277