Læknablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 40

UMFJOLLUN O G GREINAR
Geðveikar hetjur
Talað við Óttar Guðmundsson um nýja bók hans
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
„Ég tek allar helstu persónur íslendinga-
sagnanna fyrir og greini þær samkvæmt
aðferðum nútímageðlæknisfræðinnar og
velti fyrir mér söguþræði einstakra sagna
útfrá þessum greiningum. Síðan skoða ég
hver hefðu orðið afdrif þessara persóna í
nútímasamfélagi með þessar raskanir og
geðgreiningar í farteskinu," segir Óttar
Guðmundsson geðlæknir en nýútkomin
er bók hans Hetjur og hugarvíl.
Óttar kveðst lengi hafa verið handgeng-
inn Islendingasögunum og lesið þær fyrst
sem unglingur og alltaf leitað í þær aftur
með reglulegu millibili, en við undirbún-
ing þessarar bókar hafi hann skipulega les-
ið þær með augum geðlæknisins og skoð-
að vandlega hvers konar geðræn vandamál
persónur sagnanna ganga með. „Það er í
sjálfu sér ekkert nýtt við slíka nálgun og
nærtækt að benda á að geðlæknar hafa velt
fyrir sér persónum grísku harmleikjanna
og leikrita Shakespeares. Fyrst og fremst er
þetta leikur af minni hálfu, sem ég hef haft
mikla ánægju af og vonandi hafa lesendur
skemmtun af því líka."
IPV-útgáfu,
Hetjur og hugarvíl
kemur út í kiljubroti hjá
- jón Ásgeir hannaöi kápu og
útlit bókarinnar.
Grettir ætti erfitt í dag
Óttar tekur fyrir allar helstu íslendinga-
sögurnar, Brennu-Njáls sögu, Egils sögu,
Laxdæla sögu, Grettis sögu, Gísla sögu
Súrssonar, Kormáks sögu og Gunnlaugs
sögu Ormstungu, Harðar sögu og Hólm-
verja og Bjarnar sögu Hítdælakappa.
Þarna kennir ýmissa skrautlegra grasa
og í bók sinni lætur Óttar persónurnar
koma á sinn fund sem geðlæknis og rekja
raunir sínar og hann ræðir við þær og gef-
ur síðan lesandanum greiningu á geðrænu
ástandi persónunnar. Lítum fyrst á Gretti
Asmundsson, þá miklu hetju.
„Grettir fær strax á barnsaldri margar
skýrar greiningar barna- og unglingageð-
deildar. Hann er með mótþróaþrjóskurösk-
un og ýmsar atferlisgreiningar sem benda
til þess að hann sé orðinn siðblindur strax
á unga aldri. Þegar hann vex úr grasi kem-
ur í ljós mjög afbrigðilegur persónuleiki
sem lýsir sér í siðblindu og geðklofa pers-
ónuröskun þar sem helstu einkenni eru
einræna, lítil og brengluð tengsl við annað
fólk, sérstaklega konur. í okkar samfélagi
hefði Grettir komist í kast við lögin strax á
unga aldri. Hann hefði orðið handrukkari,
dyravörður, farið snemma á örorku vegna
andlegra og líkamlegra vandamála, unnið
svart, og ógæfa hans hefði orðið söm og
í fornöld en óneitanlega svipminni og
persónan lítilsigldari. Ég staldra reyndar
talsvert við Gretti, enda hef ég alltaf haft
áhuga á persónu hans. Grettis saga er
harmleikur aðalpersónunnar og geðrask-
anir Grettis verða honum að falli. Sagan
er um leið mikil fantasía og ævintýri og
dálítið merkileg að því leyti."
Ofbeldishneigð einkennir allar helstu
hetjur Islendingasagnanna og kannski fer
lítið fyrir réttlætiskennd þeirra og fæstar
ef nokkrar beita kröftum sínum til að
bæta samfélag sitt. „Njáll á Bergþórshvoli
er þó slíkur maður, en hann er kvíðinn
og ákvarðanafælinn. Þrátt fyrir þetta er
hann yfirburðamaður á sinni tíð og hefði
líka orðið það í dag. Forseti hæstaréttar,
stjórnmálaforingi, lögspekingur. Njála er
reyndar eins og kennslubók í persónu-
leikaröskunum enda nánast hægt að ganga
þar á röðina og skipa öllum persónunum
á bekk þekktra geðraskana. Ef við byrjum
á Gunnari þá er hann haldinn sjálfs-
dýrkun á háu stigi, narsissisti; Hallgerður
og Bergþóra eru báðar með borderline
persónuleikaröskun og það er ávísun á
stórkostleg vandræði þegar tvær konur
með borderline greiningu takast á um
völd og áhrif. Hjónaband þeirra Gunnars
og Hallgerðar er martröð hjónabandsráð-
gjafans og ég hef notað þau sem dæmi í
kennslu um hvernig hjónaband tveggja
slíkra einstaklinga getur aldrei blessast.
Að mínu mati er kjarni sögunnar fólginn í
átökum Hallgerðar og Bergþóru. Geðhöfn
þeirra er best lýst sem sveiflóttri, þær elska
og hata af jafnmikilli ástríðu, þær skipta
heiminum í tvennt, með og á móti, allt fólk
er annaðhvort vinir eða óvinir, þær eiga
erfitt með að lynda við fólk, lenda stöðugt í
útistöðum við umhverfið."
Ekki fínt að vera mjög geðveikur
Þegar Laxdæla er skoðuð með þessum
augum blasir ástarþríhyrningur Kjartans,
Guðrúnar og Bolla við. „Um það hverfist
þessi stórkostlega saga. Aðalpersónurnar
þrjár eru haldnar persónuleikaröskunum
og þær eru í rauninni drifkraftur sögunn-
ar. Kjartan er haldinn sjálfsdýrkun á háu
stigi og getur ekki afborið að vera svúkinn.
Bolli er dæmgerður fyrir hæðispersónu-
leikaröskun, hann er mjög háður Kjartani
og síðar Guðrúnu. Hún fengi borderline
greiningu, elskar og hatar af ástríðu og
hvetur Bolla til að drepa Kjartan af þeim
sökum."
Þrátt fyrir þetta segir Óttar að fáar
persónur íslendingasagnanna falli undir
hinar stóru geðgreiningar einsog geðklofa
og geðhv'arfasýki. „Feðgarnir Skalla-Grím-
ur og Egill á Borg eru undantekningin, en
þeir eru greinilega haldnir geðhvarfasýki
300 LÆKNAblaðið 2012/98
J