Læknablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREIN
Lyfjaávísanir í réttum höndum?
Hulda
Hjartardóttir
Fæðingalæknir
á kvennadeild
Landspítala
huldahja@landspitali.is
Nýlega lagði velferðarráðherra fram frum-
varp um breytingar á lyfjalögum og lögum
um lýðheilsu (ávísanaheimild) þar sem á að
veita hjúkrunarfræðingum og ljósmæðrum
heimild til að ávísa hormónatengdum getn-
aðarvörnum að undangenginni sérstakri
þjálfun eða kennslu. Þessi frumvarpsdrög
hafa valdið þó nokkurri umræðu meðal
lækna og hjúkrunarfræðinga/ljósmæðra
eins og fram hefur komið í fjölmiðlum,
enda er þarna um grundvallarbreytingu og
skörun á starfssviði þessara stétta að ræða
þó í litlum mæli sé. Málið á sér nokkurn
aðdraganda og er hægt að rekja það aftur
um nær 5 ár. Arið 2007 óskaði landlæknir
eftir áliti Félags islenskra fæðinga- og
kvensjúkdómalækna (FÍFK) varðandi til-
lögur þáverandi ráðherra heilbrigðismála
um takmarkað leyfi hjúkrunarfræðinga
og ljósmæðra til að skrifa upp á horm-
ónagetnaðarvarnir. FIFK skipaði starfshóp
til að fjalla um málið og komst hópurinn
að þeirri niðurstöðu að ekki væri þörf á
slíkum breytingum. í fyrsta lagi hefði mik-
ill árangur náðst í fækkun fóstureyðinga
almennt, og þá sérstaklega í yngstu aldurs-
hópunum. Fæðingatíðni kvenna yngri en
20 ára væri aðeins um 1,3% og væri því ekki
stórt heilsufarvandamál. í öðru lagi væri
óþarfi að bæta við starfsfólki sem gæti ávís-
að hormónagetnaðarvörnum því aðgengi
fólks að getnaðarvörnum eins og getnaðar-
varnapillunni væri gott, stutt bið væri eftir
að hitta lækna í heilsugæslu og á stofum og
menntun lækna gerði þá til þess fallna að
skrifa lyfseðla en ekki menntun hjúkrun-
arfræðinga. Hægt væri að bæta aðgengi
ungs fólks að getnaðarvörnum á annan
hátt, til dæmis með verðlækkun. Tekið var
fram í bréfinu að ef niðurstaða þessa máls
innan stjórnkerfisins yrði önnur en álit
FÍFK, kallaði það á frekari umræðu meðal
fagfólks: heimilislækna, lyfjafræðinga og
háskólakennara. Þrátt fyrir þetta álit sendi
þáverandi landlæknir erindi til ráðherra
þar sem mælt var með því að lögum yrði
breytt samkvæmt ofangreindu. Ekki heyrð-
ist meira af þessu máli þar til allt í einu að
boðað var til fundar í velferðarráðuneytinu
í nóvember síðastliðnum. Var undirrituð þó
aðeins boðuð á fundinn vegna þess að at-
hugull framkvæmdastjóri Læknafélagsins
tók eftir því í fundarboði að fulltrúi FÍFK
hafði ekki verið boðaður og hafði samband
við ráðuneytið. Fjöldi manns var boðaður
á fundinn, fulltrúar hinna ýmsu fagfélaga,
ljósmæðra, hjúkrunarfræðinga, lyfjafræð-
inga, heilsugæslunnar og háskóladeilda.
A fundinum voru drög að frumvarpinu
kynnt og óskað eftir athugasemdum.
Flestir þeirra sem á fundinum voru lýstu
yfir ánægju sinni með frumvarpsdrögin.
Rök á móti komu flest frá fulltrúum þeirra
fagfélaga lækna sem á fundinum voru og
frá heilsugæslulæknum. Mikill meirihluti
fulltrúa á fundinum var ekki læknismennt-
aður. Það kom fram á fundinum að þetta
frumvarp yrði lagt fram og of seint væri að
koma með skriflegar athugasemdir.
Frumvarpið hefur verið í umfjöllun þing-
flokka en ekki náðist að leggja það fram
formlega á þessu þingi. Af hálfu félaga í
FÍFK og FÍH var strax brugðist við til að
reyna að leiðrétta rangfærslur sem fram
komu í rökstuðningi með frumvarpinu. Er
þar vísað til þess að haft hafi verið samráð
við heilbrigðisvísindasvið Háskóla íslands,
Embætti landlæknis og Lyfjastofnun. Ekki
er minnst á þá sem höfðu aðra skoðun
á málinu og komu henni á framfæri við
undirbúning málsins. I rökstuðningi með
frumvarpinu er einnig vísað í skýrslu
Barnaréttarnefndar Sameinuðu þjóðanna
sem birtist síðla árs 2011. í skýrslu nefndar-
innar koma fram áhyggjur af þungunum
stúlkna, 18 ára og yngri, og eru þær taldar
geta stafað af þekkingarskorti og lélegu
aðgengi þeirra að getnaðarvörnum og ráð-
gjöf um þær. Leggur nefndin til að aðgengi
þessa hóps að getnaðarvörnum verði bætt.
I skýrslu nefndarinnar er byggt á tölum
sem teknar eru úr samhengi við þróun síð-
ustu ára og sem eru að minnsta kosti 6 ára
gamlar. Bent skal á að mikill árangur hefur
náðst í að fækka þungunum og barns-
fæðingum meðal stúlkna á þessum aldri.
Fjöldi fæðinga hjá stúlkum yngri en 17 ára
var um 1% allra fæðinga fyrir 30 árum en
er nú aðeins 0,1%. Sömu sögu má segja um
fæðingar í aldurshópnum yngri en 18 ára
sem voru rúmlega 3% fyrir 30 árum en eru
nú um 0,5%. Fæðingar í þessum aldurshópi
hafa alltaf verið fleiri en á hinum Norður-
löndunum og er sennileg skýring á því
að nokkru leyti menningarmunur. Hvað
snertir fóstureyðingar er ísland í næst-
neðsta sæti meðal Norðurlandanna. Fjöldi
fóstureyðinga í aldurshópnum 15-19 ára var
21/1000 fæðingar árið 1999 en var 12/1000
árið 2009. Tíðni fóstureyðinga er hæst í
Svíþjóð og Noregi þar sem ljósmæður og
hjúkrunarfræðingar hafa fengið takmarkað
ávísanaleyfi. I frumvarpinu er engin út-
færsla á nauðsynlegri viðbótarmenntun
þessara starfsstétta né tilkostnaður við
hana. Lítill munur er á kostnaði við vinnu
lækna og hjúkrunarfræðinga í heilsugæsl-
unni. Þegar grannt er skoðað liggja því
hvorki sterk kostnaðarleg né fagleg rök að
baki þessum breytingartillögum.
Tillögur um breytingar á lögum um
lyfjaávísanir ætti að gera í góðu samráði við
lækna sem er eina starfsstéttin sem hefur
nauðsynlega menntun til þess starfa. Ég
legg til að fyrirhugað frumvarp verði dreg-
ið til baka og haldið verði áfram vinnu við
að fræða ungt fólk um kynlíf og getnaðar-
varnir í góðri samvinnu lækna, hjúkrunar-
fræðinga og ljósmæðra.
Should other health professionals than doctors be
allowed to prescribe hormonal contraception?
Hulda Hjartardóttir:
Consultant Obstetrician
LÆKNAblaðið 2012/98 269