Læknablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 18

RANNSOKN
Tafla I. Áhættuþættir efnaskiptasjúkdóma hjá þátttakendum, (n).
Stúlkur Drengir
Breytur Skóli 1 Skóli 2 Skóli 3 Skóli 1 Skóli 2 Skóli 3
Hæö (sm) 168,6±6,5 (53) 167,7±4,8 (51) 166,9±5,0 (25) 182,9±7,1 (50) 183,7±6,0 (50) 178,7±4,9*t (46)
Þyngd (kg) 63,7±7,4 (53) 61,0±7,1 (50) 60,6±8,6 (20) 76,1 ±11,2 (49) 76,8±10,8 (50) 76,5±15,0* (42)
BMI (kg/m2) 22,5±3,1 (53) 21,9±2,8 (51) 23,7±4,7 (24) 22,8±3,1 (49) 22,9±2,9 (50) 23,5±3,8 (40)
Mittismál (sm) 76,9±7,1 (53) 73,5±7,2 (51) 77,6±11,7 (25) 81,6±8,0 (49) 80,3±6,3 (50) 82,7±10,8*t (42)
Líkamsfita (%) 31,5±5,2 (50) 28,9±4,9 (49) 35,2±7,6 (19) 19,1 ±5,9 (47) 18,5±5,9 (50) 23,8±9,3*t (35)
Blóðþrýstingur
Efri mörk 116,6±10,2 118,9±8,8 118,8±9,9 122,3±9,4 124,9±8,9 128,4±13,0*t
Neðri mörk (mmHg) 70,3±7,1 (53) 70,2±5,7 (51) 72,3±6,3 (24) 68,8±6,8 (50) 70,0±6,3 (50) 75,2±7,0t (46)
v02max (ml/kg/mín) 39,9±5,1 (47) 42,1 ±5,4 (47) 35,8±5,0 (18) 52,3±6,3 (47) 54,3±6,0 (50) 46,5±8,2*t (34)
Hreyfing (Kskref/dag) 9,28±2,50 (45) 8,86±2,76 (46) 7,54±3,73 (15) 9,72±2,93 (44) 8,84±2,60 (44) 6,88±2,39t (17)
Kólesteról 4,8±0,8 4,4±0,7 4,5±0,7 4,1±0,6 4,0±0,5 4,4±0,9*
HDL 1,6±0,3 1,6±0,3 1,5±0,4 1,3±0,2 1,3±0,2 1,2±0,2*
LDL 2,7±0,7 2,3±0,7 2,5±0,7 2,4±0,6 2,2±0,5 2,5±0,8t
Þríglýseríð 1,1 ±0,5 1,1 ±0,4 1,0±0,4 1,0±0,3 0,9±0,4 1,2±0,4
Blóðsykur (mmol/L) 4,5±0,3 (50) 4,4±0,3 (50) 4,5±0,3 (20) 4,6±0,3 (48) 4,6±0,3 (49) 4,7±0,4* (34)
BMI = líkamsþyngdarstuðull, V02max = hámarkssúrefnisupptaka, Kskref/dag = kílóskref á dag, HDL = háþéttnifituprótein, LDL = lágþéttnifituprótein. * = marktækur munur á kynjum (p<0,05).
t = martækur munur á skólum (p<0,05).
Mælingarnar fóru fram í skólunum sjáifum, nema mælingin á
líkamssamsetningu (body composition) sem fór fram í Hjartavernd
og úthaldsmælingin sem var gerð á Rannsóknarstofu í Hreyfivís-
indum. Hæð og þyngd voru mældar þrívegis með nákvæmni upp
á einn millimetra og 100 g með hæðarmæli (Seca 206) og vog (Seca
703) og líkamsþyngdarstuðullinn (body mass index, BMI) reiknaður
út. Mittismál var mælt þrisvar í láréttu piani með óteygjanlegu
málbandi (Gulick) með nákvæmni upp á einn millimetra þar sem
mittið er grennst á milli neðstu rifja og mjaðmarkambs. Líkams-
samsetning var mæld með tvíorku-röntgengeislagleypnimælingu
(dual energy X-ray absorptiometry, DXA) með Lunar beinþéttnimæli
eftir að þátttakendur höfðu fjarlægt allt skart. Með DXA-mælingu
er hægt að ákvarða fitumassa, massa fitulauss mjúkvefs og bein-
massa líkamans í heild eða ákveðinna líkamshluta, sem og hlut-
fall líkamsfitu og fitudreifingu. LFnglingarnir voru léttklæddir og
skólausir við holdafarsmælingarnar.
Blóðþrýstingur var mældur þrívegis með blóðþrýstingsmæli
(ADC Advantage 6013) á hægri handlegg eftir að þátttakandi hafði
setið rólegur í 10 mínútur. Tekin var fastandi blóðprufa og styrkur
heildarkólesteróls, háþéttnifitupróteina (HDL), þríglýseríða og
glúkósa var mældur á Landspítala. Styrkur lágþéttnifitupróteina
(LDL) var reiknaður út með jöfnu Friedewald.9
Til að meta úthald var hámarkssúrefnisupptaka (maximal
oxygen uptake, VO,mix) mæld (Parvomedics Trumax 2400) með
stigvaxandi hámarksáreynsluprófi á hlaupabretti.10 Unglingarnir
hlupu á stöðugum hraða (2,2-3,6 m/sek, 8-13 km/klst) eftir líkams-
ástandi og hallinn var aukinn á tveggja mínútna fresti þangað til
viðkomandi gat ekki meira og stöðvaði hlaupabrettið eða gaf á
annan hátt til kynna að hann/hún vildi hætta. Á meðan prófið
fór fram voru unglingarnir hvattir áfram til að gera sitt besta en
jafnframt minntir á að þeir gætu hætt hvenær sem var. Útöndunar-
lofti var safnað (30 sekúndna meðaltöl) og súrefnisupptaka (V02)
og koltvísýringsframleiðsla (VCO,) mæld og notuð til að reikna
út öndunarhlutfallið (respimtory exchange rntio, RER). Hjartsláttur
var mældur með púlsmæli (Polar) meðan á prófinu stóð og í lok
hvers þreps (á tveggja mínútna fresti) gáfu unglingarnir skynjaða
áreynslu sína til kynna (ratings ofperceived exertion, RPE).11
Aðeins þeir þátttakendur sem náðu VO,max samkvæmt hefð-
bundnu viðmiði10 voru notaðir við tölfræðilega úrvinnslu. Ef þátt-
takandi náði ekki fyrrnefndu viðmiði taldist hann samt hafa reynt
á sig til fullnustu og hafa náð V02max ef hann náði að minnsta kosti
tveimur af þremur eftirfarandi viðmiðum:10
RER >1,1
RPE >19 (mjög, mjög erfitt)
Hjartsláttur innan við 10 slög af aldursreiknuðum hámarkshjartslætti
(207-0,7*aldur)
Hreyfing var mæld með skrefamæli (Yamax-SW-200) í 6 daga
allan daginn, nema þegar þátttakendur sváfu eða fóru í sturtu/bað
eða í sund. Af þessum 6 dögum þurftu þátttakendur að bera mæl-
inn á sér í það minnsta þrjá virka daga og einn helgardag og að
minnsta kosti 8 klukkustundir á dag til þess að gögnin yrðu notuð
við tölfræðilega úrvinnslu. Áreiðanleiki og réttmæti skrefamæla
(Yamax-SW-200) hefur verið staðfest og er skrefamælirinn sem hér
var notaður jafnframt sá algengasti í rannsóknum sem notast við
þessa tækni.12
Unnið var úr gögnunum með tölfræðiforritinu SPSS (Statistical
Package for the Social Sciences, útgáfa 15.0). Því næst voru gögnin
skoðuð með tilliti til normaldreifingar og útlagar (outliers, >3
staðalfrávik frá meðaltali) fjarlægðir við samanburð á milli skóla

278 LÆKNAblaðið 2012/98