Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Blaðsíða 177

HVAR EIGUM \’IÐ HELMA?
Fortunato Depero, einn af brautryðjendum hreyfilistarinnar, sneru sam-
an bökum og gáfu út yfirlýsinguna Hin fútúríska endurbygging alheimsms,
árið 1915. Það var nánast í eina skiptið eftir að styrjöldin var brostin á
sem hemaðarhyggjan og vaxandi fasismi létu undan síga innan hópsins
fyrir taumlausri sköpunargleði og geislandi hæfileikaflæði. Báðar þessar
stefnur áttu hins vegar erfitt með endurnýjun krafta sinna og sýnir það
ákveðinn veikleika framúrsteíhunnar sem fýrirbæris að hún er nær ein-
göngu bundin við þröngan vinahóp í ákveðnum tíma og rúmi. Vissulega
tókst súrreahstunum, með eindrægni Bretons og harðfýlgi, að breiða út
fagnaðarerindið langt út fyrir landamæri Frakklands - svo sem til
Norður- og Suður-Ameríku - og veiða þannig sáhr sem endursköpuðu
stefhuna og viðhéldu innri krafti hennar allt til loka heimsstyrjaldarinn-
ar síðari. En þessi eilífa endursköpun var ekki tekin út með sældinni því
Breton dæmdi menn miskunnarlaust út af sakramentinu fyrir minnstu
yfirsjónir og svik við æduð markmið hreyfingarinnar. Hann sá til þess að
fylgst væri með hverjum og einum svo ekkert færi framhjá vökulu auga
hans. Eftir á að hyggja má spyrja sig hvort framúrstefhan sé ekki einmitt
og einfaldlega tæki hópsins tdl að treysta völd sín yfir einstaklingum inn-
an hans?
Eftir stendur að framúrstefnan er ekkert einsleitt fyrirbæri heldur
margslunginn vefur ólrkra sjónar- og markmiða. Þótt Renato Poggioli og
Peter Burger reyndu hvor með sínum hætti að skilgreina framúrstefnuna
er ekki þar með sagt að þeir hafi haft erindi sem erfiði. Vissulega má segja
að tvískipting framúrstefhunnar eins og Poggioli setur dæmið fram í
Teoria de'll arte d'avanguardia, 1962, sé rétt upp að vissu marki en hún er
alltof mikil einföldun. Að auki gerir Poggioli sig sekan um ónákvæmni í
afmörkun þess sem kallast getur framúrstefha. Aðallinn í greiningu hans
er skipting fyrirbærisins annars vegar í menningarlega og listræna
framúrstefiiu og hins vegar félagslega og pólitíska. Dæmið er þó marg-
falt flóknara en svo að það rúmist í slíkri einfaldri tvíliðu. Burger er eilít-
ið nær sanni í grundvallarriti sínu Theorie der Avantgarde, sem út kom
1974. Tenging framúrstefhunnar við félagslegt og pólitískt umhverfi er
meginþráðurinn og lífæðin í kenningu hans. Hins vegar versnar málið
þegar Búrger ætlar að beina sjónum að einstökum aðferðum og einkenn-
um sem marka eiga framúrstefiiunni sérstöðu. Þá er hann stundum á afar
hálum ís. Einnig má spyrja út frá kenningum hans, hvar á bekk eigi að
skipa einstaklingum á borð við Jacques Vaché? Er útilokað að framúr-
r75