Þjóðlíf - 01.05.1987, Blaðsíða 11

E R L E N T
Árni Bergmann,
ritstjóri Þjóðviljans:
„Breytanleikinn
reynist stærri stærö“
„MÉR LÍST NOKKUÐ vel á þessar breyt-
ingar. Ég hef alltaf tekið þá afstöðu, eða
kannski sérstöðu, að mæla breytingar í Sov-
étríkjunum út frá því hvort gömlum kunn-
ingjum þar eystra líði betur eða verr eftir
þær. Og ég held, að þeim líði mun skár
núna en áður,“ sagði Arni Bergmann, rit-
stjóri Þjóðviljans, en hann dvaldi lengi í
Moskvu á námsárum sínum og er einn af
helstu fréttaskýrendum landsins á sviði Sov-
étmála.
„Það sem hreyfist fyrst eru menningar-
og fjölmiðiamál," sagði Árni. „Og í þeim
málum hefur greinilega heilmikið gerst að
undanförnu. Hin opna umræða, glasnost,
hefur skilað sér á mörgum sviðum. Það er
einnig rætt um opnari kosningar, en enn er
óljóst hvernig útfærslan verður, og sömu-
leiðis í efnahagsmálum. Það er fyrst og
fremst í umræðunni og fjölmiðlamálum sem
hreytingar sjást enn sem komið er.
Það sem er hvað merkilegast við þessar
breytingar núna er það, að áður fyrr, hvort
sem Krúsjoff var við völd eða Brésnjef, var
gengið úr frá þeirri forsendu að allt væri í
himnalagi - nema kannski eitthvað pínulítið
sem myndi þá skjótt lagast. En undir stjórn
Gorbatsjofs byrja menn á því að segja, að
ástandið sé svo alvarlegt að ef ekkert verði
að gert muni Sovétmenn dragast mjög aftur
úr. Missa af lestinni.
Margir menn, bæði til hægri og vinstri í
stJórnmálum, höfðu komist að þeirri niður-
stöðu að í Sovétríkjunum gæti ekkert breyst
lengur. En þetta er dálítið uppörvandi varð-
andi breytanleika heimsins. Breytanleikinn
reynist stærri stærð en ráð var fyrir gert.“
nú að standa ábyrgir gerða sinna. Af verkun-
um skulu menn verða dæmdir í Sovéti Gor-
batsjofs, en ekki eingöngu af hollustu við
kenninguna.
Líklega á heldur ekki að vanmeta and-
stöðu hins púritanska kommúnista og þá
ekki síður þjóðernissinnans, sem til dæmis
mislíkar tildur og vestrænt tískudaður Raisu
Gorbatsjóvu og hennar líka.
Hér virðist sagan endurtaka sig því ekki er
þetta í fyrsta skipti sem rússneskir þjóðernis-
sinnar sporna gegn vestrænum áhrifum.
Frjáislyndisstefna nítjándu aldar náði t.d.
aldrei að rjúfa bandalag rússnesku
réttrúnaðarkirkjunnar og þjóðernissinna.
Hafa margir í fullri alvöru bent á ákveðna
samsvörun milli kommúnistaflokksins á tutt-
ugustu öldinni og kirkjunnar á öldinni sem
leið í þessu gamalgróna bandalagi gegn utan-
aðkomandi straumum.
í þessu sambandi má nefna athyglisverða
atburði, sem gerðust einmitt þá daga sem ég
var í Moskvu.
Um það bil eitt þúsund ungmenni, pönk-
arar, rokkarar og aðrir sem kenna má við
vestrænan poppkúltúr, efndu til fjöldafund-
ar og gerðu síðan út sendinefnd til lögreglu
þar sem beðið var um aðstoð gegn ofbeldi og
yfirgangi Ijúbara, sem svo eru nefndir af því
þeir koma flestir frá Ljúbertsúthverfinu í
Moskvu. Ljúbarar hvorki reykja né drekka,
þeir eru vel til fara, í hvítum skyrtum og með
svört stutt bindi.
Ljúbarar líta á það sem hlutverk sitt „að
varðveita hreinleika sovéskrar æsku“, eins
og þeir sjálfir orða það. Hið óhreina kemur
að vestan, sítt hár, annarlegur klæðaburður
og áhugi á poppmúsík. í hinu vinsæla og
gagnrýna vikuriti, Ogonjok, Pjóðlífi þeirra
Sovétmanna, greinir blaðamaðurinn Vladi-
mir Jakovlev frá því er ljúbarar börðu hann
til óbóta á götu í Moskvu. „Minn glæpur var
að bera merki frá rokkhátíð í barminum,“
■ Tímaritift Ogonjok: Gagnrýnið og vin-
sælt, Þjóðlíf þeirra Sovétmanna.
segir Jakolev, og bætir því við að árásar-
mennirnir hefðu sagt hann vera „smánar-
blett á hreinleika hins sovéska lífsmáta".
Og í framhaldi af þessu er það einnig
umhugsunarefni, að nú þegar lesendadálkar
dagblaðanna eru opnaðir, fyllast þeir af
aðfinnslubréfum og kvörtunum yfir því hve
dekrað sé við útlendinga; erlendir ferða-
menn séu látnir njóta sérstakra forréttinda
umfram sovéska borgara og þykir fólki þetta
greinilega með öllu óþolandi. Einnig örlar á
gagnrýni í garð sovéskra ráðamanna að
þessu leyti.
Á glasnost grundvallast þær breytingar, sú
umsköpun, sem Gorbatsjof hyggst reyna að
hrinda fram í sovésku efnahagskerfi. Þar eru
mörg ljón í veginum, ekki aðeins spilling
heldur ekki síður áhugaleysi og doði. Fyrir
tilstilli glasnost, hinnar opinskáu gagnrýni,
er nú ætlast til þess að fjölmiðlamenn, lista-
menn og aðrir hristi rækilega upp í mann-
skapnum. Ef þetta tekst ekki má ætla að
glasnost sé úr sögunni. Með öðrum orðum:
framtíð opinnar umræðu er undir því komin
hve vel tekst til efnahagslega. Þetta er sitt
hvor hliðin á sama skildingnum. Flestum
þeim sem ég hef rætt við ber saman um, að
árangurinn komi ekki í ljós fyrr en að fá-
einum árum liðnum.
Einn erlendur fréttamaður skýrði þessa
hugsun á eftirfarandi hátt: „Vandi Gorba-
tsjofs er að fá á sitt band fólkið sem stendur
undir framleiðslunni. Einu breytingarnar
sem þetta fólk hefur orðið vart við eru þær,
að vodkað hefur verið tekið frá því og það
krafið um aukin afköst. Mikilvægasta prófið
sem Gorbatsjof mun gangast undir verður
þegar almenningur gerir samanburð á lífs-
kjörum sínum nú og eftir nokkur ár.“
í Moskvu er fjöldi vestrænna fréttamanna
og mynda þeir náið samfélag, sem einnig
hefur mikil tengsl við erlenda sendimenn í
borginni. Þetta fólk er yfirleitt látið búa í
sérstöku húsnæði, sem fyrst og fremst er
ætlað útlendingum. Þegar ég kom einu sinni
í matvöruverslun þar sem eingöngu fóru
fram viðskipti með erlendum gjaldeyri rann
það upp fyrir mér hve margt verður til þess
að þjappa þessu fólki saman. Þarna voru
erlendir sendiráðsmenn og erlendir fréttarit-
arar og virtust allir þekkja alla. Mín skoðun
er sú, að þessi einangrun hafi orðið til þess
að magna þá tilfinningu, að annars vegar
værum við og hins vegar þeir — og þar á milli
botnlaus gjá tortryggni.
Á þessu virðist nú hafa orðið talsverð
breyting, og kemur tvennt til. í fyrsta lagi
ber þeim fréttamönnum sem ég ræddi við
saman um að kerfið sé þeim nú allt miklu
opnara varðandi upplýsingar en það var fyrir
aðeins örfáum mánuðum og hafði einn
fréttamaður á orði að ekki léki á því vafi að
dregið hefði úr tortryggni erlendra frétta-
manna gagnvart yfirlýsingum ráðamanna,
þótt menn tækju að sjálfsögðu ekkert sem
gefið. í öðru lagi eru menn nú farnir að
skynja betur átökin innan sovéska valda-
kerfisins, sem ekki virðist leggja eins mikið
ofurkapp á það og áður að birtast umheimin-
um sem einhuga heild. Þetta hefur aftur
11