Þjóðlíf - 01.05.1987, Blaðsíða 14

E R L E N T
hafíð tilraunir með kjarnorkusprengingar
eftir nær tveggja ára hlé. Þetta hefði verið
gert að kröfu hersins en þetta hefði knúið á
um nýtt útspil.
Varðandi sjálfa dagsetninguna heyrðust
þær raddir að hugsanlega væri það ekki alger
tilviljun að greint var frá þessu nýja frum-
kvæði rétt í þann mund er íslenskur forsætis-
ráðherra var að koma til landsins. Hér var
bent á að tímasetningin á birtingu fréttarinn-
ar hefði verið næsta óvenjuleg - á laugar-
dagseftirmiðdegi — og einnig var vakin at-
hygli á því hve mjög var hamrað á leiðtoga-
fundinum í Reykjavík í yfirlýsingu Gorbat-
sjofs: „hve litlu hefði munað í höfuðborg
íslands að stigið yrði spor sem valdið hefði
þáttaskilum í afvopnunarmálum."
Samkvæmt þessari kenningu var Stein-
grímur Hermannsson orðinn persónugerv-
ingur Reykjavíkurandans, viljans til þess að
ná samningum og sáttum í afvopnunar-
málum. Enda fór það svo að fréttamenn
fylgdust rækilega með heimsókn hins ís-
lenska forsætisráðherra.
Bæði lék fréttamönnum forvitni á að vita
hvort eitthvað nýtt kæmi fram í viðræðum
Steingríms við Gorbatsjof um stefnu hins
síðarnefnda, og einnig gaf það fundinum
aukið vægi að Steingrímur yrði fyrsti vest-
ræni stjórnmálamaðurinn sem hitti Gorbat-
sjof eftir hið nýja frumkvæði í afvopnunar-
málum.
Daginn sem Steingrímur ræddi við Gor-
batsjof höfðu nokkrir erlendir fréttamenn
samband við okkur Atla Rúnar Halldórs-
son, fréttamann á útvarpinu, til þess að for-
vitnast um það hvort Steingrímur hefði ein-
hverjar bitastæðar fréttir að segja. Á frétta-
mannafundi í fréttamiðstöð sovéska
utanríkisráðuneytisins daginn eftir þótti
þeim tugum fréttamanna sem fundinn sóttu
það fréttnæmast sem fram kom um fyrirhug-
aða rýmkun á ferðafrelsi, en Steingrímur
kvaðst hafa verið fullvissaður um að frelsi
Sovétmanna til ferðalaga yrði stórlega rýmk-
að á næstu árum. Næstu daga sá ég þessi
ummæli Steingríms birtast í ýmsum erlend-
um fjölmiðlum.
í Kaupmannahöfn nokkrum dögum síðar
gerðist forsætisráðherra opinskárri og hafði
þá orðrétt eftir þau ummæli Gorbatsjofs að
þess væri skammt að bíða að þeir austan-
menn byggju við meira ferðafrelsi en sjálfir
Bandaríkjamenn. Einnig þessu var slegið
upp.
Á fréttamannafundinum í Moskvu kvað
Steingrímur íslendinga vera friðelskandi
þjóð, sem andvíg væri hernaðarbrölti.
Kvaðst hann hafa stungið því að Gorbatsjof,
að væri þess á annað borð óskað, þá væri
það guðvelkomið af hálfu íslendinga að
halda annan leiðtogafund í Reykjavík. Nor-
rænn fréttamaður varpaði þá fram þeirri
spurningu hvers vegna íslendingar byrjuðu
ekki á því að losa sig við bandarískar her-
stöðvar í eigin landi, „það er að segja ef
ykkur á annað borð er alvara í því að tengja
nafn Reykjavíkur afvopnun." Við þessa
spurningu kom örlítið hik á landann. Það
var þó aðeins andartak.
f Sovétríkjunum sannfærðist ég endanlega
um það hve geysilega landkynningu ísland
öðlaðist við leiðtogafundinn. Ekki hitti ég
þann mann sem ekki kunni að nefna Reykja-
vík. Og í sjónvarpsliðinu sem starfaði með
mér bar einn viðurnefnið „Reykjavík", enda
kom á daginn að þar hafði hann verið í
haust.
Þær sjónvarpstökur sem beinlínis tengdust
hinni opinberu heimsókn Steingríms Her-
mannssonar annaðist sjónvarpstökulið, sem
ég síðar frétti að væri eitt helsta úrvalslið
sovéska sjónvarpsins. Þegar ég gekk til
samninga um fyrirhugaðar myndatökur var
mér sagt, að hér yrði allt gert fyrir starfs-
mann íslenska sjónvarpsins. „fslenska sjón-
varpið stóð sig með þvílíkum ágætum í
haust, að eftir var tekið. Við fengum marg-
víslega hjálp og aðstoð og slíku verður seint
glevmt hér á bæ.“
í sovéska sjónvarpsliðinu fór fremstur
myndatökumaðurinn Júrí, þreklega vaxinn
og ákafamaður mikill. Júrí hafði viðurnefnið
„Jarðýtan“. Ekkert verkefni óx Jarðýtunni í
augum. Fyrir ekki svo ýkja löngu var hann
sextíu daga og sextíu nætur á Norðurpólnum
að mynda með sovéskum vísindamönnum.
Og í nýafstöðnum ferðalögum Gorbatsjofs
um landsbyggðina var Júrí jafnan með í för.
Oftar en einu sinni meðan á heimsókn
Steingríms stóð bar þeim ekki saman, blaða-
fulltrúum Sovétstjórnarinnar og myndatöku-
manninum Júrí um hvað væri framkvæman-
legt. Einn í hópnum komst þá svo að orði,
að sennilega hefðu báðir rétt fyrir sér, „því
það sem venjulegu fólki er óyfirstíganlegt er
Jarðýtunni sem að drekka vatn.“
Ég komst að raun um að þetta reyndist
vera rétt. „Fylgdu fast á eftir mér og gerðu
allt eins og ég,“ fyrirskipaði Júrí jafnan þeg-
ar mikið lá við. Síðan var hlaupið á milli
hersýningarflokkanna og ruðst framhjá
varðmönnum sem í skelfingu viku undan er
Jarðýtan æddi framhjá með augnaráði þess
sem ekki verður stöðvaður.
Júrí virtist hliðhollur Gorbatsjof og kvaðst
hann raunar hafa spáð því fyrir mörgum
árum, er hann var búsettur í Kákasushluta
Suður-Rússlands þar sem Gorbatsjof var í
forystu kommúnistaflokksins um árabil, að
þessi maður ætti án nokkurs vafa eftir að
komast í fremstu forystusveit Sovétríkjanna.
Annars hafði hvorki Júrí né þessir sam-
starfsmenn mínir hjá sjónvarpinu mörg orð
um pólitík. Og ekki ræddum við sérstaklega
í hvaða átt þeir vildu að stefnt yrði. En þegar
ég óskaði eftir því að við færum og skoðuð-
um veitingastað í einkaeigu, sem til stóð að
opna daginn eftir — sá fyrsti sinnar tegundar
í Moskvu — þá kvað Júrí uppúr, er við
komum á vettvang:
„Jæja, þá erum við komin í götu kapítal-
istanna."
„Og við hvað kennirðu þá aðrar götur hér
í borg?“
„Sósíalisma. Þær eru allar sósíalískar eins
og ég,“ sagði Jarðýtan og barði sér á brjóst
sigri hrósandi.
■ Eftir Ögmund Jónasson
Ólafur Ragnar Grímsson,
prófessor
„Umfangsmesta tilraunin"
„ÞÆR BREYTINGAR sem verið er að
gera í Sovétríkjunum er umfangsmesta til-
raun sem þar hefur farið fram í nokkra
áratugi. Það er Ijóst að ráðamenn þar viður-
kenna að margt hefur farið þar úr skorðum
á undanförnum áratugum og að ef haldið
hefði verið áfram á sömu braut hefðu Sov-
étríkin dregist verulega aftur úr öðrum ríkj-
um á sviði efnahagslegra framfara og tækni-
breytinga og lífskjör ekki staðist sam-
anburð við Vesturlönd.
Sagan sýnir að breytingaþróun í Sovét-
ríkjunum hefur verið stöðvuð bæði á þriðja
áratugnum og eftir Krúsjoftímabilið og
harðneskjutímabil fylgt í kjölfarið, svo það
verður ekkert fullyrt um það hvort þessar
breytingar sem nú standa yfir verða stöðv-
aðar. Þó bendir ýmislegt til að svo verði
ekki og kemur þá þrennt til. Langvarandi
þreyta með gömlu forystuna frá
Brésnjeftímanum og og sú staðreynd að
með Gorbatsjof hefur ný kynslóð ráða-
manna komið fram á sjónarsviðið. Gorbat-
sjof beitir nýrri fjölmiðlatækni, sérstaklega
sjónvarpinu, til að ná til almennings um öll
Sovétríkin og byggir þannig upp almenn-
ingsálit til stuðnings breytingunum, líkt og
stjórnmálamaður á Vesturlöndum. Og í
þriðja lagi gera nánustu samstarfsmenn
hans sér grein fyrir því að tölvuvæðingin er
forsenda þess að Sovétríkin geti orðið for-
ysturíki á sviði efnahagsmála og því verði
að tölvuvæða allt þjóðfélagið. Má geta sem
dæmi að á skrifstofu Velikovs, sem er einn
nánasti samstarfsmaður Gorbachev, hangir
skilti sem vinur hans í Bandaríkjunum gaf
honum og á er letrað „Computers for
everybody". Hrindi Sovétmenn þeirri
stefnu í framkvæmd er Ijóst að eöli
tölvubyltingarinnar er þannig, að
stjórnkerfi þar sem tölvur eru komnar í
hendur hvers og eins hefur ekki tök á að
snúa aftur til hinnar gömlu harðneskju."
14