Þjóðlíf - 01.05.1987, Page 12

E R L E N T
■ Gorbatsjof og Steingrímur: Hugsanlega
ekki tilviljun að frumkvæöi Sovétmanna í
afvopnunarmálum var kynnt er íslenskur
ráðhcrra var aö koma til landsins.
Þórarinn Þórarinsson,
fyrrverandi ritstjóri Tímans:
„Framkvæmdin verður
vandasörrT
„ÉG ÁLÍT breytingarnar jákvæðar og
stefna í rétta átt en að það muni reynast
vandasamt að koma þeim fram. Þær munu
mæta andstöðu í sjálfu kerfinu en það tel ég
þó ekki alvarlegast. Alvarlegast tel ég vera:
1. Sovétríkin hafa verið að breytast í það
sem kallað er neysluþjóðfélag þar sem fólk
vill betri kjör og meira vöruúrval. Gerist
það ekki nógu fljótt getur skapast óþolin-
mæði hjá almenningi og vantrú á þessar
breytingar.
2. Breytingarnar geta ýtt undir þjóðernis-
hreyfingar í löndum múslima í Mið-Asíu og
víðar og það getur valdið alvarlegum klofn-
ingi innan rússneska þjóðfélagsins.
3. Ef viðbrögð vestrænu ríkjanna verða
ekki nógu jákvæð og ekki verður dregið úr
vígbúnaðarkapphlaupinu getur það orðið
vatn á myllu þeirra sem vilja koma gamla
skipulaginu á aftur.“
orðið til þess að menn draga nýjar línur,
ekki eingöngu milli erlendra manna og inn-
lendra, þeirra og okkar, heldur beinist at-
hyglin nú í auknum mæli að ólíkum skoðana-
straumum í sovésku þjóðfélagi.
Pólitísk skilgreining í Sovétríkjunum er að
vísu enn um flest í gamla leynilögreglustíln-
um. Þeir erlendu fréttamenn sem ég ræddi
við sögðu að þeir hefðu orðið varir við breyt-
ingu á starfsaðstöðu. Á ytra borðinu, alla
vega, virðist sovéska upplýsingakerfið hafa
tekið stakkaskiptum.
Til marks um þessa breytingu er Gennadij
Gerasimov. Hann er eins konar talsmaður
Kremlar. Gerasimov skírskotar jafnan til
talsmanns Bandaríkjaforseta sem „kollega
míns í Washington". Gerasimov, fimmtíu og
sex ára, menntaður í tungumálum, hefur
starfað sem fréttamaður Novosti fréttastof-
unnar í Sovétríkjunum, Tékkóslóvakíu og í
Bandaríkjunum, en hann bjó í fimm ár í
New York. Fyrirrennari Gerasimovs í starfi
hjá utanríkisráðuneytinu, Lomeiko, hafði
alltaf fátt að segja fréttamönnum umfram
það sem stóð prentað í opinberum yfirlýsing-
um. Gerasimov segir, að yfirleitt hafi sov-
éskir embættismenn ekki kunnað að um-
gangast pressuna. Það eina sem þeim hafi
verið tamt að segja hafi verið orðið Njet.
Gerasimov kveðst hafa frjálsar hendur.
Hann heldur fundi með fréttamönnum tvisv-
ar í viku og lendi þeir í vandræðum í viður-
eign við skrifræðið leita þeir oft til hans um
aðstoð. Hlutverk Gerasimovs er þó fyrst og
fremst að verja stefnu stjórnarinnar. Hann
sagði nýlega frá því að í bandarískum sjón-
varpsþætti þar sem þau Jeane Kirkpatrick,
fyrrverandi sendiherra Bandaríkjastjórnar
hjá S.Þ., leiddu saman hesta sína nú fyrir
skömmu, hefði hún klykkt út með því að
saka hann um að fylgja í raun stefnu komm-
únistaflokksins. „Hvað er athugavert við
það, og við hverju bjóst manneskjan eigin-
lega?“ Þessi saga segir þó svolítið um breytta
ímynd hinna nýju talsmanna Kremlar.
I Moskvu ræddi ég við ýmsa aðila í sov-
éska sjónvarpinu og bar þar á góma þær
breytingar sem orðið hefðu í fjölmiðlun.
Varð ég þess greinilega var að hér var á
ferðinni mjög meðvituð stefnubreyting og
var til dæmis svo að skilja að dagskrárgerð-
armönnum innan sjónvarpsins hefðu nú ver-
ið gefnar mun frjálsari hendur en áður.
Einnig er greinilegt að áherslum hefur verið
breytt í upplýsingamiðlun að öðru leyti.
„Menn eru búnir að biðja um þetta frelsi
árum saman og nú þegar þeir hafa það, vita
þeir varla hvað við það á að gera.“ Það er
einn að æðstu yfirmönnum sovéska sjón-
varpsins sem svo mælir. Og hann heldur
áfram: „Vissirðu að við höfum reynt að fá
bandaríska sjónvarpsflokkinn Ameríku til
sýningar í sovéska sjónvarpinu? Þar er fjall-
að um okkur á óviðurkvæmilegan hátt. En
við vildum sýna þjóðinni hvað sagt er um
okkur erlendis. Það voru hins vegar Banda-
ríkjamenn sem ekki voru á þessum buxun-
um því frá þeim fengum við mjög eindregið
afsvar. Þeir virðast ekki vita hvaðan á þá
stendur veðrið og virðist jafnvel ekki öllum
■ Andrei Sakharov: „Það sem er gott fyrir
Gorbatsjof er gott fyrir okkur öll.“
sérlega um það gefið sem hér er að gerast.“
Einmitt þetta glaðbeitta, bjartsýna, jafnvel
ögrandi viðhorf, varð maður var við.
„Við erum ekki að ráðast í breytinar á
sovésku samfélagi fyrir áeggjan útlendinga," ö
hefur drunið í forystuliðinu síðustu mánuði.
Hins vegar er greinilegt að sovéska forystan
fylgist mjög gaumgæfilega með öllum við-
brögðum erlendis. Greinilegt var að ræki-
lega hafði verið fylgst með Reykjavíkur-
fundinum að þessu leyti. Enda þótt Sovét-
menn hefðu komið samningslausir frá
Reykjavík, þá virtist mér þeir sem ég ræddi
við hafa það mjög ákveðið á tilfinningunni
að frá íslandi hefðu þeir komið sem sigur-
vegarar. Af þessu eru þeir stoltir.
„Við sigruðum í Reykjavík vegna þess að
fólk fann að okkur var alvara um að ná
samkomulagi," sagði háttsettur fjölmiðla-
maður, sem var á Reykjavíkurfundinum í
haust. — „Og ég held að fólk hafi reiðst því
þegar Reagan birtist í herstöðinni í Keflavík
að loknum fundinum með dátahúfu á höfði
og spaugsyrði á vör. Breska sjónvarpið og
sjónvarpsstöðvar um heint allan sýndu hins
vegar allan blaðamannafund Gorbatsjofs í
Háskólabíói. Af hverju heldurðu að þetta ‘
hafi verið? Einfaldlega vegna þess að fólk
fann að Gorbatsjof meinti það sem hann
sagði. Og almenningur er nú í alvöru farinn
að gera þá kröfu til ráðamanna heimsins að
þeir hætti vígbúnaðarkapphlaupinu og beini
fjármununum þess í stað að lausn knýjandi
vandamála, — hungri og sjúkdómum, sem
herja á meirihluta mannkyns."
„En hvað stendur þá í veginum fyrir því
að svo verði gert?“
„Við erum engin börn. Við vitum að það
er erfitt fyrir Bandaríkin að snúa af leið, svo
miklir hagsmunir eru í húfi fyrir
hergagnaiðnaðinn í Kaliforníu. Og Reagan
12