Þjóðlíf - 01.05.1987, Qupperneq 52

I N N L E N T
NATO-fundur í Reykjavík
Afdrifaríkar ákvarðanir vegna afvopnunarviðræðna?
ÞAÐ VERDA mikilvæg málefni tekin fyrir
á vorfundi utanríkisráðherra Atlantshafs-
bandalagsins sem haldinn verður í Reykja-
vík 11. og 12. júni. Þetta er í annað sinn í
sögu NATO sem ráðherrar bandalagsins
funda hér á landi, í fyrra skiptið var NATO-
fundur haldinn hér árið 1968 -á tímum
stúdentaóeirða og háværra mótmæla gegn
hernaði Bandaríkjanna í Víetnam og víg-
búnaðarstefnu NATO. Samkvæmt fréttafrá-
sögnum frá þessum tíma efndu andstæðing-
ar NATO til mikilla mótmælaaðgerða á
meðan á fundinum stóð og lögreglan hafði
uppi mikinn viðbúnað. Nú má tæplega
vænta mikils óróa í kringum fundinn hér í
Reykjavík en umræðuefni ráðherranna
verður þrungið spennu og óvissu; í augsýn
er sögulegt samkomulag risaveldanna um
útrýmingu allra meðaldrægra kjarnorku-
flauga sem staðsettar eru í Evrópu og jafn-
framt niðurskurð sovétmanna á skamm-
drægum kjarnorkuflugskeytum til að auð-
velda samkomulagið (Bandaríkin hafa eng-
ar skammdrægar flaugar í Evrópu en
NATO-ríkin í Evrópu hafa varað við yfir-
burðum Sovétríkjanna á því sviði ef meðal-
drægu flaugarnar hverfa úr Evrópu sem þau
segja að séu í hlutföllunum níu á móti hverri
einni skammdrægri flaug Vestur Evrópu-
ríkja). NATO-ríkin í Evrópu og herstjórnir
óttast að samkomulag stórveldanna muni
stórlega veikja stöðu Vestur Evrópu
gagnvart Sovétríkjunum, veikja stefnu Atl-
antshafsbandalagsins í vígbúnaðarmálum og
klippa á tengslin milli Bandaríkjanna og
Vestur Evrópu innan NATO um samstöðu í
vígbúnaði.
Afvopnunarviðræður stórveldanna eru nú
allar á þeim nótum sem slegnar voru á
leiðtogafundinum í Höfða í haust. Gorbat-
sjof sovétleiðtogi hefur undanfarið komið
fram með hverja tillöguna á fætur annarri
sem miða að því að greiða fyrir samkomu-
lagi, nú síðast með niðurskurðartilboði á
skammdrægum flaugum sem hann bauð
Shultz í Moskvuför Bandaríska utanríkis-
ráðherrans og svo þeim drögum að sam-
komulagi um meðaldrægu flaugarnar sem
samningamenn Sovétstjórnarinnar lögðu
fram á viðræðufundunum í Genf í lok apríl.
Innan NATO-ríkjanna í Evrópu er uppi ótti
við að Bandaríkjamenn gangi til samkomu-
lags við Sovétríkin án nauðsynlegs samráðs
við bandamennina í NATO og að hagsmun-
ir þeirra verði ekki teknir með í reikninginn
því að þó skammdrægar flaugar sovétmanna
verði með í samningunum hafi Varsjár-
bandalagið eftir sem áður yfirburði hvað
hefðbundinn herafla snertir og Evrópuríki
NATO og Frakkland yrðu að auka styrk
sinn á því sviði sem þýðir náttúrlega aukin
ríkisútgjöld til hermála.
Afvopnunarviðræðurnar leiða nú beinlín-
is til þess að settar eru fram grundvallar-
spurningar um meginstefnu NATO og vilja
stjórnvalda til þess að útrýma kjarnorku-
vopnum. Það krefst áhættu sem ekki eru
allir reiðubúnir til að taka. Thatcher forsæt-
isráðherra Bretlands lýsti því gallhart yfir í
Moskvuför sinni í byrjun apríl að heimur án
kjarnorkuvopna yrði óstöðugri og hættu-
legri en nokkru sinni fyrr á meðan þekking á
smíði þeirra væri til staðar. Harðlínumenn í
stjórnkerfi Bandaríkjanna og í herstjórn
NATO vilja engin skref sem leitt gætu í ljós
nokkra minnstu veikleika í fælingarstefnu
vesturveldanna. Yfirmaður herafla NATO í
Evrópu, Bernard Rogers kvað samkomulag
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna stórhættu-
legt í viðtali við tímaritið Newsweek fyrir
skemmstu. Fælingarstefna NATO byggist á
sveigjanlegum viðbrögðum við árás Sovét-
ríkjanna í vestur af hvaða stærðargráðu sem
er. Bandaríkin hafa staðsett í Evrópu
meðaldrægar svokallaðar Pershing II flaug-
ar, sem eru strategískar, þ.e. ná til skot-
marka í Sovétríkjunum, og stýriflaugar,
samkvæmt ákvörðun NATO frá 1979 til
mótvægis við SS —20 flaugar Sovétmanna.
Þetta hefur verið kölluð framlengd fæling
Bandaríkjanna í Evrópu sem þýðir einfald-
lega að svæðisbundin átök í Evrópu gætu
leitt af sér stigmögnun í allsherjarátök á
milli risaveldanna —ógnun Sovétríkjanna
gagnvart Vestur Evrópu væri um leið ógnun
við Bandaríkin.
Mögulegt samkomulag risaveldanna þýðir
útrýming allra þessara flauga og hefur Gor-
batsjof ennfremur fallið frá kröfum um að
kjarnorkuvopn Breta og Frakka verði með í
því samkomulagi. Samkvæmt fréttafrásögn-
um af rás viðburða næstu mánuði er búist
við að samningamenn risaveldanna í Genf
muni ráðgast um tillögur beggja um Evrópu-
flaugarnar, næsta skref sé svo samþykki
Evrópuríkjanna í NATO á samkomu-
lagsdrögunum í byrjun sumars, að því
fengnu muni sérfræðingar útfæra samkomu-
lagsatriðin og loks muni þeir Reagan og
Gorbatsjof mætast á þriðja leiðtogafundin-
um í Washington í haust og undirrita hið
sögulega samkomulag um afvopnun - hið
fyrsta í sögunni sem beinlínis leiðir af sér
fækkun kjarnorkueldflauga. Pað er ekki
ólíklegt að afstaða NATO komi í ljós í
Reykjavík í júní og hafi jafnvel úrslitaáhrif á
hvort afvopnunarsamkomulag nær fram að
ganga.
NATO-fundurinn í Reykjavík nú verður
að umfangi ekkert í líkingu við leiðtoga-
fundinn í fyrra að sögn Hjálmars W. Hann-
essonar sendifulltrúa í utanríkisráðuneyt-
inu. Þó stendur mikið til. Hjálmar segir að
búist sé við að a.m.k. 200 fréttamönnum
erlendis frá og verður Hagaskóli notaður
sem fréttamiðstöð. Fundurinn sjálfur fer
fram á Hótel Sögu og verða allar skrifstofur
á þriðju hæð hótelsins rýmdar vegna þessa.
Utanríkisráðherrar NATO landanna koma
árlega saman til haustfundar í aðalstöðvum
NATO í Brussel en vorfundir eru haldnir til
skiptis í bandalagslöndunum. Ráðherra-
fundurinn nú er talinn einn mikilvægasti
vorfundur af þessu tagi um langa hríð vegna
stöðu afvopnunarviðræðnanna og þar
skýrist líklega hver raunveruleg afstaða að-
ildarlandanna er til eiginlegrar fækkunar
kjarnorkuvopna.
■ Eftir Ómar Friftriksson
52