Þjóðlíf - 01.09.1988, Blaðsíða 50

MENNING
Gallerí
SVART Á HVÍTU
Laufásvegi 17, 101 Rvík. Sími 2 26 11
Opiö alla daga nema mánudaga 14—18
HULDA HÁKON
•
SIGURÐUR
GUÐMUNDSSON
BRYNHILDUR
ÞORGEIRSDÓTTIR
GEORG GUÐNI
•
HELGI ÞORGILS
FRIÐJÓNSSON
•
KARL KVARAN
GUNNAR ÖRN
JÓN AXEL
PIETER
HOLSTEIN
GRETAR
REYNISSON
Gallerí
SVART Á HVÍTU
Laufásvegi 17, 101 Rvík. Sími 2 26 11
Opið alla daga nema mánudaga 14—18
arvarnings. í hallærum voru íslendingar lítt
aflögufærir. Því tók fyrir innflutning þegar
mest þörf var fyrir aðfluttan varning. Líklegt
verður að telja að meiri peningaviðskipti
hefðu leitt til jafnari innflutnings. Hefði verð
þróast í takt við framboð og eftirspurn telur
Dr. Gísli líklegt að meiri áhersla hefði verið
lögð á fiskveiðar í hallærum (sjá bls. 259).
Röksemdin er að þá hefði verð á fiski hækk-
að í hallærum. Það hefði orðið bændum og
öðrum hvati til harðari sóknar en varð.
Sú spurning vaknar óneitanlega hvort Is-
landssagan hefði ekki verið skrifuð með öðr-
um hætti hefðu forystumenn þjóðarinnar
borið gæfu til að sjá hver auðæfi voru á
sveimi steinsnar undan landi. En Dr. Gísli
fellur ekki í þá gildru að fara að endursegja
söguna í viðtengingarhætti þátíðar.
Gömul umræðuefni og ný
Það sem vekur sérstaka athygli lesanda á
síðasta fjórðungi 20. aldar er hversu kunnug-
lega mörg umræðuefnin láta £ eyrum:
Hvernig á að draga úr áhrifum breytinga
viðskiptakjara á innlenda hagþróun, á að
greiða með útfluttum landbúnaðarafurðum,
hvaða sjónarmið eiga að ráða í atvinnuþróun
og byggðaþróun, er þéttbýlisþróun heppileg
eða óheppileg, er álagning kaupmanna óhóf-
leg, er heppilegt að hluti utanríkisverslunar-
innar fari um Kaupmannahöfn. Allar þessar
spurningar hafa með meiri eða minni þunga
verið á dagskrá í efnahagsumræðu liðinna
ára. Þessar sömu spurningar voru á dagskrá
á tímabili einokunarinnar. Það er í höndum
þess hóps sem fer með efnahagslegt forræði
að svara þessum spurningum á hverjum
tíma. Einokunarverslunin var svar landeig-
endaaðalsins og konungs annó 1602. Nú á
tímum hafa aðrir hópar tekist þetta verkefni
á hendur, þó svo að stundum þyki mörgum
sem sláturhafninar hafi enn forgang umfram
fiskihafnirnar.
Nokkur gagnrýnisatriði
Fátt er svo gott að ekki megi koma með
einhver aðfinnsluatriði. Svo er einnig um
bók Dr. Gísla.
í fyrsta lagi hefði að skaðlausu mátt vera
kafli um þróun hagfræðihugmynda á tímabil-
inu og tengsla þeirra við hugmyndir kon-
ungs, rentukammers (fjármálaráðuneytis)
og íslenskrar yfirstéttar um hvernig verslun
við landið yrði best fyrirkomið. Hjá undirrit-
uðum vöknuðu spurningar um hagfræðihug-
myndir íslenskra valdamanna. Líklegt verð-
ur að telja að þeir hafi verið óðir merkantíl-
istar eins og kollegar þeirra í
rentukammerinu. Hverjar voru hugmyndir
íslenskra merkantflista um fyrirkomulag
verslunarinnar? Dr. Gísli rekur nokkuð hug-
myndir Skúla Magnússonar og innlendra
andstæðinga hans, sem eru fram komnar
undir lok tímabilsins. En hvernig hugsuðu
íslendingar í upphafi tímabilsins? Því miður
er svör við þessum spurningum ekki að finna
í bókinni.
í öðru lagi hefði að skaðlausu mátt minnka
umfjöllun um afkomu verslunarinnar og
leggja þess í stað meiri áherslu á heildar-
stærðir á borð við þjóðarframleiðslu og inn-
flutnings- og útflutningsverðmæti. Þannig
hefði fengist betri mynd af þeirri stöðnun
sem ríkti á tímabilinu. Auk þess er verðmæt-
areikningur í mörgum einingum án þess að
greinargott yfirlit sé gefið um hvernig komist
er milli eininga. Á bls. 43 er reynt að meta
þjóðarframleiðslu áranna 1770—1771. Verð-
mæti er gefið upp í ríkisdölum. Undirritaður
lenti í enn óleystum vandræðum við að reyna
að reikna þetta verðmæti til gildra fiska (og
þannig ná sambandi við mælieiningu sem
hefur einhverja meiningu fyrir nútímafólk).
I þriðja lagi vil ég nefna meðferð Dr. Gísla
á nokkrum hagfræðihugtökum. Nefna má
t.d. tilraunir hans til að skýra verðfall á fiski í
Evrópu á tímabilinu 1550-1600. Þar er óþarf-
lega langt seilst til skýringar. Einnig er hug-
takið áhættuhræðsla (eða áhættufælni) not-
að þannig að hagfræðingur á erfitt með að
fella sig við.
Þegar vísitölur eru notaðar er ekki alltaf
auðvelt að átta sig á hvert viðmiðunartímabil
er (hvenær vísitalan er sett á 100).
Hvað tæknilegan frágang snertir er fátt út
á að setja. Prófarkalestur bóka af þessu tagi
er eilífðarverkefni ef öllum villum á að út-
rýma. Ég hef því ekki hirt um að eltast við
slíka hluti. Hins vegar sakna ég atriðisorða-
skrár. Atriðisorðaskrá ætti að vera grund-
vallaratriði í jafn vel unnu riti og hér er um að
ræða. Einnig sakna ég þess að hafa hvergi
yfirlit yfir samhengi helstu mælieininga sem
fyrir koma og tengsl þeirra við þær mæliein-
ingar sem okkur eru tamastar nú um stundir.
Niðurstaða
Kjarni ritgerðar Dr. Gísla er þessi: Landeig-
endaaðli íslenskum, sem taldi um 1% þjóðar-
innar tókst að koma á skipulagi á eignarétti
og verslun sem hindraði þróun fiskveiða. Á
sama tíma urðu fiskveiðar og fiskútflutning-
ur grundvöllur hagþróunar í ensku nýlend-
unum í Ameríku. íslendingar urðu fátækasta
þjóð Evrópu og um skeið leit út fyrir að
byggð legðist af á landinu og að íslendingar
hættu að vera til sem þjóð. Sú þróun sem
hefur orðið eftir lok einokunarverslunarinn-
ar og fram á þennan dag á upphaf sitt í þróun
fiskveiðanna. Bókin er holl lesning þeim sem
halda að byggð verði bjargað með því að
flytja fjármuni frá fiskihöfnum til slátur-
hafna. Á döprum stundum er hægt að velta
fyrir sér hversu betur við værum sett í at-
vinnulegu tilliti hefðu fiskveiðar þróast með
svipuðum hætti og varð í Ameríku. En mikil-
vægast er þó að draga réttan lærdóm af.
50