Þjóðlíf - 01.09.1988, Blaðsíða 45

MENNING
—
Vinnukonan Guðný og vinnumaðurinn Ólafur, leikin af Eddu Backman og Þór H.
Túliníus.
ónusaga þeirrar konu sem í hlut átti. Öllum
nöfnum á persónum og bæjarheitum er
breytt. Ég tek mér og verð að taka mér
skáldafrelsi varðandi alla persónusköpun.
Að vfsu styðst ég við þá atburðarás sem lesa
má úr réttarskjölum og varða samskipti
vinnukonunnar og húsbænda hennar en að
öðru leyti er þetta skáldskapur. Það má segja
að efni verksins sé tvíþætt. Ég tvinna saman
ástarsögu og félagslega baráttu vinnuhjúa í
sveit.
— Á þessum tíma voru við lýði eldgamlar
hefðir og íhaldssöm vinnuhjúalöggjöf sem
gilti auðvitað bæði fyrir konur og karla.
Þetta voru umbrotatímar. Ári áður höfðu
konur og vinnuhjú fengið kosningarétt til
Alþingis en með takmörkunum þó. Það var
miðað við 40 ára aldursmarkið. Fyrsta
verkakvennafélagið var stofnað í Reykjavík
um líkt leyti. í kvennabaráttunni sem á und-
an var gengin hafði verið barist á mörgum
vígstöðvum alveg eins og síðar varð, í þeirri
kvennabaráttu sem er nær okkur í tímanum.
Vinnuálag kvenna var t. d. líka í brennidepli.
I Næturgöngu er fjallað um baráttu einnar
konu gegn hefðbundinni kúgun og vinnu-
áþján en vinnumaðurinn bjó líka við félags-
legt ófrelsi. Vistarskyldan var raunar enn í
gildi þó menn gætu leyst sig undan henni
með leyfisbréfi og orðið þannig frjálsir ferða
sinna. Á þessum tíma má, að ég held, greina
fjörbrot ánauðar gagnvart vinnuhjúum í
sveit. Hér var auðvitað um að ræða barátt-
una um vinnuaflið milli sjávar og sveita og
aukna vitund hjúa um kjör sín og ófrelsi. í
ritgerð sinni, vinnuhjú á 19. öld, (Ritsafn
Sagnfræðistofnunar 5) víkur höfundurinn,
Guðmundur Jónsson, að málsókn vinnukon-
unnar sem Næturganga byggist á og telur
hana„ tímanna tákn“. Ætli Næturganga fjalli
ekki um ást og uppreisn, einstaklingsupp-
reisn. En önnur persóna í leiknum er fulltrúi
þess þorra alþýðufólks sem hefur orðið að
þreyja og þrauka í þögn í lægsta mannfélags-
stiganum án þess að eiga þess kost að gera
félagslega uppreisn, — það er niðursetn-
inguinn.
— Það hefur ávallt vakið áhuga minn og
furðu hvernig menn reyna að skírskota til
tilfinninga fólks til þess að fá það til að sætta
sig við kúgun, hvernig menn gera tilfinningar
skilyrtar ef svo má segja, en þá vaknar
kannski spurningin: hvaða skilyrði setur ást-
in sjálf þegar búið er að svipta hana öllum
félagslegum hækjum sínum. Þegar hún á
ekki lengur neina réttlætingu aðra en að vera
í sjálfu sér.
Fylgdist þú með upptökunum í sumar?
— Nei, ég var ekki við upptökurnar á
Næturgöngu en fór í heimsókn austur og
fannst alveg geysilega gaman að sjá hvað
leikstjóri og hans starfsfólk, leikmynda-
hönnuður og upptökustjóri höfðu gert. Mað-
ur fluttist aftur í tíma um nokkra áratugi og
mér finnst þeir hafa unnið mjög gott verk og
það er einvalalið leikara í myndinni. Þegar
ég var að skrifa leikritið hef ég líklega lifað
mig svo sterkt inn í þennan tíma að það
hvarflaði aldrei að mér fyrr en farið var að
kvikmynda að auðvitað kynni þetta unga
fólk hvorki að slá né hugsanlega heldur að
raka. Mér fannst svolítið hlægilegt að ég
skyldi hafa verið blind fyrir að þarna voru
mörg handtök sem sumir leikaranna höfðu
aldrei kynnst.
Hefurðu verið í sveit?
— Ég var sem unglingur í sveit, í Mý-
vatnssveit og á Kirkjubæjarklaustri. Ég starf-
aði að vísu sem símastúlka en ég greip nátt-
úrlega í önnur störf með eins og unglingar
gera svo ég er ekki algjör rati í landbúnaðar-
störfum, annars eru þau allt öðru vísi núna.
Svo er ég gift inn í bændaþjóðfélagið.
Gekkstu lengi með hugmyndina að Nætur-
göngu?
— Ég var að velta þessari hugmynd fyrir
mér, þegar haft var samband frá Sjónvarpinu
og gat þess vegna sest niður strax og unnið úr
henni. Síðan er liðinn langur tími og ég hef
verið önnum kafin við Gunnlaðarsögu og
önnur störf síðastliðin þrjú ár, þannig að ég
hef ekki hugleitt þetta efni lengi. Ég þarf að
rifja upp á ný hvernig ég hugsaði þegar ég
skrifaði leikritið fyrir þremur árum.
Er kvennabaráttan og jafnréttishugsjónin
ennþá sterkur þáttur í þínum skrifum?
— Ég lít á kvennabaráttuna sent lið í al-
mennri mannréttindabaráttu og hef alltaf
gert það. Mér finnst í rauninni ekki hægt að
byggja á neinum öðrum grunni en almennri
mannréttindabaráttu. Konur eru ekki stund-
arfyrirbrigði. Meðan brotin eru mannrétt-
indi á fólki og því gert ókleift að njóta virð-
ingar sem mennskar verur hvort sem það eru
karlar eða konur, þá hljótum við að berjast.
Munurinn er bara sá að fjöldabarátta kemur
í bylgjum en rithöfundur verður alltaf að
vera með augun opin fyrir lífinu í kringum
sig. Annars er aðeins eitt verka minna sem
tengist kvennabarátttu sem slíkri.
Guðbjörg Guðmundsdóttir
45