Þjóðlíf - 01.02.1989, Blaðsíða 40

MENNING
Jórunn Viðar við píanóið snemma á
sjötta áratugnum.
í læri hjá Páli ísólfssyni og
Árna Kristjánssyni
„Ég lauk stúdentsprófi frá Menntaskólan-
um í Reykjavík árið 1937 en vorið áður tók ég
fullnaðarpróf í Tónlistarskólanum í Reykja-
vík. Ég treysti mér ekki til að taka bæði
prófin sama vorið en ég var ákveðin í að fara
til Þýskalands haustið ’37. Líklega er ég sú
fyrsta sem tek báða skólana í einu en svo
komu auðvitað margir á eftir. Pað er mesta
furða hvað ég slampaðist í gegnum mennta-
skólann, — kom svo sem ekki alltaf lesin í
skólann. Á þessum árum trúlofaðist ég Lár-
usi Fjeldsted, síðar stórkaupmanni, sem
einnig var í MR.
Ég var í Tónlistarskólanum í Reykjavík í
fjögur ár. Þá var hann í Hljómskálanum. Páll
ísólfsson kenndi mér tónfræði og sögu og var
jafnframt skólastjóri. Árni Kristjánsson
kenndi mér á píanó. Þetta var valið lið og
mér fannst óskaplega gaman þarna.
Árni hefur ávallt verið jafnvígur á allar
stefnur í músík, — fylgist vel með. Hann lét
okkur spila verk eftir Bela Bartók, Igor
Stravinskí og önnur samtímatónskáld. „Þér
ættuð að sérhæfa yður í nútímamúsík" sagði
Árni við mig. Píanóleikari verður að sérhæfa
sig, hann getur ekki spilað allt, — tónlistin
liggur misvel fyrir honum. Kennari minn í
Berlín vildi að ég legði áherslu á Beethoven
en sú sem kenndi mér í Bandaríkjunum að ég
einbeitti mér að Chopin. Ég var þvi á reiki á
milli þessara stefna.
Til Berlínar í kreppunni
Haustið 1937 fer ég síðan utan til náms. Á
þeim tíma var óvenjulegt að ung stúlka færi
til útlanda í tónlistarnám en ég fann að það
var mér nauðsynlegt. Vegna kreppunnar
fékkst enginn gjaldeyrir. Þetta tókst hins
vegar með því að ég fór sem skiptinemi og
þýsk stelpa kom í staðinn hingað til lands og
gisti á heimili mínu. Foreldrar hennar bjuggu
ekki í Berlín þannig að þau greiddu fyrir mig
leiguna þar.
Ég sigldi til Kaupmannahafnar og tók svo
lest þaðan. í Kaupmannhöfn fór ég í Tívolí
en þar var verið að flytja Rímnadansa eftir
Jón Leifs. Ég hafði aldrei heyrt verk hans
áður en hann var þá orðinn þekkt tónskáld í
Þýskalandi og víðar. Þar sem ég hlustaði á
þetta verk hugsaði ég með mér: þetta er rödd
íslands.
Mér verður oft hugsað til ungs fólks sem
fer til náms erlendis og veit ekki hvað það er
að þéra. Að þúa í þýsku getur verið dóna-
skapur. Ég var vön því að heiman að þéra.
Mamma þéraði alla, í menntaskólanum þér-
uðu nemendur kennara og kennarar nem-
endur. Það var ekki fyrr en eftir fimmta
bekkjar ferðina að Pálrni Hannesson rektor
bauð mönnum dús og fór að þúa.
Þegar ég kom til Berlínar var ég eiginlega
altalandi á þýsku eftir þrjá vetur í MR. Það
var Jóni Ófeigssyni að þakka, hann var frá-
bær kennari. Ég fann að ég var fær í flestan
sjó svo mig langaði til að skrifa Jóni bréf og
segja honum frá þessu, en ég vildi ekki vera
kennarasleikja. Hann dó um vorið. Ég sé
eftir þessu ennþá. Auðvitað á maður að
þakka fólki fyrir það sem það hefur gert fyrir
mann.
Ég átti að búa hjá barónessu í Berlín en við
þekktum hvorug hina. Þegar lestin rann inn
á stöðina sá ég hvar kona nokkur veifaði
bréfi til mín og kallaði: „Sind Sie das?“ (Er-
uð þetta þér?) Þarna var þá barónessan kom-
in að taka á móti mér.
Fyrstu dagana hafði ég ekkert hljóðfæri til
að æfa mig á. En þegar maður er ungur er
maður ekkert að víla svoleiðis fyrir sér svo ég
dreif mig í inntökupróf í píanóleik við Tón-
listarháskólann, „Hochschule fúr Musik“, í
Berlín. Prófið var sama dag og Hitler og
Mússólíni óku bísperrtir um borgina í opnum
bíl, og heilsuðu fólki. Þá voru þeir að mynda
bandalag öxuh íkjanna. Þótt fólk stæði þarna
og fagnaði var eins og það sæi í gegnunt
þetta. Alls kyns brandarar gengu um bæinn
þar sem hæðst var að þessu. Einn var til
dæmis á þá leið að tveir menn hittast á götu
og spyr annar hinn: hver er síminn hjá
Mússólíní? Hinn svarar: Bleibtreu 1915
(vertu tryggur 1915). Þarna var verið að vísa í
það þegar Italir sviku Þjóðverja í fyrri heims-
styrjöldinni.
I allri þeirri ringulreið sem ríkti í borginni
átti ég í mesta basli með að komast í prófið.
Öllum götum hafði verið lokað í kringum
skólann, auk þess sem ég rataði illa enda
nýkomin til borgarinnar. Það tókst þó. í
skólanum var löng bið enda nemendur kall-
aðir inn í prófsalinn eftir stafrófsröð. Loks
var kallað: „ Herr Vidar“ (Herra Fídar skv.
þýskum framburði). Ég fór inn og lék prel-
údíu og fúgu eftir Bach, sónötu eftir Mozart
og Impromptu eftir Chopin. Að auki vorum
við prófuð í tónheyrn. Einn prófessorinn
kallaði eftir að ég hafði lokið því: „Bravó!
Absoluto!" og ég held að ég hafi farið inn á
því að hafa fullkomna tónheyrn, — absólút
eyra, þótt ég hafi spilað það sem ég átti að
leika. Það gaf sig strax fram prófessor sem
sagði: „ Þér verðið hjá mér“.
Kennari minn var ákaflega frjálslyndur og
skemmtilegur maður. Á þessum tíma hélt
Hitler hvað eftir annað langar ræður sem
öllum bar að hlusta á. Ég kom í skólann
40