Þjóðlíf - 01.02.1989, Blaðsíða 16

INNLENT
siglt meö þessi efni eftir sömu siglingaleiðum
og aðra frakt. Frá mínum bæjardyrum séð er
það vart spurning hvort slys eða árekstur
verði samfara þessu heldur einungis um það
hvenær slíkt gerist.
— Til að draga úr þessari hættu þarf á
alþjóðavettvangi að setja strangari reglur um
siglingar þessara skipa, að þau tilkynni stað-
arákvörðun sína oftar en önnur skip þannig
að hægt sé að fylgjast betur með þeim, og að
þau haldi sig á fáfarnari siglingaleiðum til að
draga úr líkunum á árekstri.
Hefur orðið vart við geislavirka mengun í
hafinu við ísland?
— Hér við land hefur ekki orðið vart við
geislavirka mengun í sjó umfram það sem
talið er náttúruleg „bakgrunns“-mengun.
Reyndar barst umtalsverð geislamengun í
sjóinn fyrir nokkrum árum frá kjarnorkuver-
inu í Sellafield á Englandi. Þetta kjarnorku-
ver er á vesturströnd Englands við Irska haf-
ið. Vottur af þessari mengun fannst í sjó við
Austur-Grænland fyrir 5 til 6 árum síðan.
— Hafstraumar frá vestanverðri Evrópu
liggja inn í Norðursjó, þaðan norður eftir
strönd Noregs, en skipta sér svo og fer annar
hluti straumanna norður fyrir Síberíu en
hinn vestur um Svalbarða til Austur-Græn-
lands. Þar berast þeir í Austur-Grænlands-
strauminn, sem streymir suður með Græn-
landi. Með Austur-Grænlandsstraumnum
gæti mengun frá vestanverðri Evrópu borist í
sjó umhverfís ísland.
írar töpuðu fisknum
— Ef geislamengun bærist hingað til
lands frá Sellafield er hún vart mikil, en það
segir þó ekki nema hálfa söguna. Geisla-
mengun í sjó er m.a. alvarleg að því leyti að
hún getur enst í hundruð ára, jafnnvel árþús-
undir. Ef slík mengun rennur viðstöðulaust í
sjóinn, þó í litlu magni sé, þá eykst magn
mengandi efna gífurlega á hverju ári. Þá gæt-
um við einn góðan veðurdag ef til vill þurft
að horfa upp á að fiskur í sjónum væri ekki
lengur hæfur til neyslu, án þess að geta gert
nokkurn skapaðan hlut í málunum, þvíþessa
mengun er ekki hægt að hreinsa upp úr sjón-
um. Og sjálfsagt myndi fólk hætta að borða
þennan fisk miklu fyrr af ótta við heilsutjón.
— Irar hafa orðið illilega fyrir barðinu á
geislavirkri mengun í sjó frá Sellafield. Þar
hrundi fiskiðnaðurinn í kjölfar mengunar-
innar og fólk hætti að borða fiskinn. í dag
þýðir vart að bjóða nokkrum manni fisk sem
hefur verið veiddur í írska hafinu. Þrátt fyrir
að fólki sé sagt að geislavirknin sé langt fyrir
neðan hættumörk þá kaupir fólk einfaldlega
ekki fiskinn.
Byggingu kjarnorkuendur-
vinnslustöðvar hætt
— Meðal annars vegna þeirrar reynslu
sem fengist hefur af menguninni frá Sella-
field var því mótmælt harðlega við bresk yfir-
völd er þau hugðust reisa nýja kjarnorkuend-
urvinnslustöð í Dounreay á Skotlandi.
Telurðu að okkur stafi einhver hætta af
fiutningi geislavirkra efna yfir hafið?
— Hugmyndin var sú, að Dounreay yrði
rekin á hefðbundnum verslunargrundvelli,
en það þýddi eflaust að hver sem er, hvaðan
að úr heiminum, átti að geta komið þangað
með kjarnorkuúrgang og fengið hann hreins-
aðan. Þessir flutningar hefðu að sjálfsögðu
aukið mjög hættuna á mengunarslysi. En að
auki stóð til að flytja geislavirk efni á borð
við plútóníum sem unnið væri í Sellafield og
Dounreay, ef af þeirri endurvinnslustöð
hefði orðið, með flugi frá Bretlandi til m.a.
Japans, og þá yfir Island og norðurhvel jarð-
ar. Hvað myndi ske ef slík flugvél færist og
hágeislavirkur farmur hennar splundraðist í
hafíð eða yfir landið?
Hernaðartæki undanskilin í
alþjóðasamningum
— Að sjálfsögðu mótmæltu íslensk
stjórnvöld þessum fyrirhuguðu plútóníum-
flutningum ásamt öðrum þjóðum, t.d. Al-
askabúum, og nú hefur verið hætt við þessa
flutninga, alla vega í opinberu fraktflugi. En
þar með er ekki loku fyrir það skotið að slíkir
flutningar eigi sér stað, því þó venjuleg versl-
unarfyrirtæki geti ekki staðið að slíkum
flutningum gildir annað um hernaðaryfir-
völd. Það er á engan hátt hægt að fylgjast
með hve mikið af slíkum varningi, auk kjarn-
orkusprengja og hættulegra efna, er flutt
með herflugvélum, kafbátum eða herskip-
um. Slíkt er einfaldlega gert í skjóli þess að
um hernaðarleyndarmál sé að ræða. Og
þessi hernaðartæki eru sífellt á ferðinni hér í
kringum landið.
— Að mínu mati er mjög mikilvægt að á
þessu verði breyting sem fyrst. Herskip,
þ.m.t. kafbátar, og herflugvélar ættu að vera
háð sams konar eftirliti og almenn sam-
göngutæki, allavega á friðartímum.
Mengunarslys jafnvel
hernaðarleyndarmál
Ertu með þessu að segja að það geti átt sér
stað mengunarslys í sjónum við landið án
þess að íslensk stjórnvöld fái endilega vitn-
eskju um slíkt?
— Þrátt fyrir alla þá alþjóðsamninga sem
eru í gildi varðandi mengun sjávar, þá eru öll
herskip, herflugvélar og allur herbúnaður
undanskilinn ákvæðum þeirra. Og þetta á
náttúrulega einnig við um þau herskip sem
eru að hringsóla í kringum landið. íslensk
stjórnvöld fá í raun og veru engar upplýsing-
ar um hvað er um borð í þessum skipum og
þó svo að eitthvert óhapp hendi þau þá er alls
ekki víst að okkur berist upplýsingar um
það. Það getur þess vegna átt sér stað gífur-
leg mengun af þeirra völdum án þess að okk-
ur berist nokkur vitneskja um slíkt. Við vit-
um í raun og veru ekkert um það hvað verið
er að bauka í þessum hernaðartækjum. Við
16