Þjóðlíf - 01.02.1989, Blaðsíða 55

HEILBRIGÐISMÁL
Svíþjóð
Eiturlyfjasjúklingar fá
ókeypis sprautur
Hart er deilt í Svíþjóð um það hvort réttlæt-
anlegt sé að afhenda eiturlyfjasjúklingum
sprautur, til að koma í veg fyrir smit á eyðni
með sprautum meðal eyturlyfjaneytenda.
Eyðni (eða HIV) hefur á ýmsum sviðum
samfélagsins þvingað fram endurmat gilda
og ákvarðana. Áhættuhópar hafa fyrst og
fremst verið taldir hommar og þeir eitur-
lyfjaneytendur er nota sprautur. Nú er að
vísu deilt um hvort þessir hópar eru í raun í
mikið meiri hættu en aðrir. Ef til vill var það
hrein tilviljun sem réði því að vírusinn náði
svo mikilli útbreiðslu meðal þeirra í upphafi.
En báðir eiga þessir hópar mjög undir högg
að sækja í samfélaginu og því auðvelt að gera
þá að syndaselum. Hefur enda ekki skort
fólk til að predika um að eyðni sé refsing
guðs fyrir syndugt líferni.
Þeir sem lítt eru trúaðir á guðdóminn en
hugsa þó í syndaflóðum hafa talað um að
hrun vestrænnar siðmenningar væri yfirvof-
andi sökum þess hversu mjög við hefðum
fjarlægst náttúruna. Skorturinn á hinni „and-
legu spekt“, neyslu- og nautnahygja væri
grundvöllur útbreiðslu sjúkdómsins. Er því
niðurstaða beggja hópa, trúaðra sem trú-
lausra, í raun sárasvipuð, afturhvarf til forn-
ra gilda og hófsemi er lausnin.
En hver svo sem orsökin er hafa yfirvöld
séð sig tilneydd að reyna að grípa til ein-
hverra ráðstafana til að hefta útbreiðslu sýk-
innar og þá fyrst meðal áðurnefndra
„áhættuhópa". Hér í Svíþjóð var meðal ann-
ars gripið til þess ráðs í upphafi að loka
nokkrum gufubaðs- og myndbandaklúbbum
sem hommar stunduðu. Var þar að sögn oft
stofnað til skyndikynna sem hættuleg þóttu.
Hvort það er rétt er raunar mikið vafamál.
Hér í Lundi hefur félagsfræðingur einn
unnið að rannsóknum á því hvort HIV hafi
breytt hegðan samkynhneigðs fólks. Rann-
sókninni er ekki lokið en fyrstu niðurstöður
benda til að svo sé ekki og það sem meira er,
að ekki sé þörf á því. Kynferðisleg hegðan
þessa fólks hafi ekki verið á þann hátt að
smithætta hafi verið fyrir hendi. Eða með
öðrum orðum, þau líkamlegu tengsl sem
eiga sér stað eru ekki á þann hátt að varasöm
séu. En hérlendis er það gróinn siður að
reyna að banna vandamál, þannig að
klúbbunum var lokað.
Hvað varðar hinn áhættuhópinn, eitur-
lyfjaneytendur er sprauta sig, virðist þó svo
sem aðrar leiðir verði að einhverju leyti farn-
ar. Sú hætta sem að þessu fólki steðjar er
samfara þeim ósið að margir neytendur nota
sömu sprautuna án þess að hún sé þrifin á
milli. Þá er hætta á blóðblöndun og sé ein-
hver smitaður er voðinn vís. Þeirri hugmynd
skaut því upp hvort ekki væri reynandi að
láta neytendur fá ókeypis hreinar sprautur
hjá læknum þannig að þeir þyrftu ekki marg-
ir að nota sömu sprautuna.
Þessi leið hefur verið reynd í tilraunaskyni
í Lundi og Malmö um nokkurt skeið. Að
mati þeirra er að starfseminni hafa staðið má
telja árangurinn mjög góðan. Algerlega hafi
tekið fyrir útbreiðslu eyðni meðal eiturlyfja-
neytenda í umræddum borgum. Raunar telst
þessi árangur svo góður að læknar og sjúkra-
hús víðar í Svíþjóð hafa tekið upp svipaðar
starfsaðferðir. Hafa þeir þó fengið ákúrur
fyrir þar eð endanlegt mat hefur ekki verið
lagt á tilraunina. Félagsmálaráð Svíþjóðar
vinnur að því mati og áður en það hefur lagt
blessun sína yfir starfsemina ber að fylgja
gömlum reglum og samkvæmt þeim er
sprautuúthlutun ekki í verkahring lækna.
Þeir sem brotið hafa gegn þessu banni
segja á hinn bóginn að niðurstöður ráðsins
geti ekki orðið nerna á einn veg. Hér sé um
að ræða leið sem sýnilega sé mjög áhrifarík
til að hindra útbreiðslu sjúkdóms sem óhjá-
kvæmilega leiði til dauða. Því geti þeir sem
læknar ekki annað en reynt þessa aðferð.
Almennt er líka gert ráð fyrir að félagsmála-
ráðið mæli með útvíkkun tilraunasvæðisins
þannig að eiturlyfjaneytendur í flestum
stærri borgum og bæjum Svíþjóðar fái greið-
ari aðgang að sprautum.
Nokkrum andmælum hefur þó verið
hreyft. Vitað er að félagsmálaráðherra Svía,
Gertrud Sigurdsen, er þessari leið mikið
andvíg. Hún telur að sprautudreifing geti
leitt til þess að neytendur og aðrir líti svo á að
neyslan sé í raun leyfileg. Dreifingin grafi því
undan baráttunni gegn eiturlyfjum. Sömu
rök hafa heyrst frá samtökum foreldra
(Föraldraföreningen mot narkotika) og
nokkrum starfsmönnum félagsmálastofn-
ana. Þessir aðilar telja vafasamt að sprautu-
dreifing dragi úr útbreiðslu eyðni og að hætta
sé á að sá árangur sem þó hefur náðst í bar-
áttunni við eitrið verði að engu gerður. Þá
þýði þessi dreifing einnig að mun fleiri
sprautur séu í umferð. Það sé varasamt, bæði
sökum þess að fleiri hafi þá tækifæri til að
prófa og eins sé hætta á að sprautunum verði
hent á víðavangi og börn geti komist í þær.
Á móti hefur því verið haldið fram að
sprautudreifing geti einnig verið mikilvægt
vopn í baráttunni við eiturlyf. Þar sem að
neytendur verða að mæta til læknis eða á
sjúkrahús til að fá sprautur gefist einstakt
tækifæri til samræðna. Þá megi upplýsa um
þær hættur sem neyslunni eru samfara sem
og hvaða meðferð standi til boða vilji menn
reyna að losna úr fjötrunum. Raunar er þessi
leið nokkuð útbreidd á Vesturlöndum og er
til að mynda notuð bæði í Hollandi og Dan-
mörku. Og í New York munu menn nú
reiðubúnir að reyna sprautudreifingu og
höfða þá meðal annars til reynslunnar frá
Lundi/Malmö. Þá sé það goðsögn að neyt-
endur hendi sprautunum hvar sem er. Sam-
fara tengslunum við sjúkrahús sé þeim kennt
að losa sig við sprautur á öruggan hátt og
helst skila þeim um leið og þeir fá nýjar.
En það er snúið mál að kenna gömlum
hundi að sitja og allt það er virðist vera til-
raun til að létta á hömlum í meðferð eitur-
lyfja er viðkvæmt mál í Svíþjóð. Hér slá
menn sig árlega til riddara með því að krefj-
ast lokunar Kristjaníu hinnar dönsku og sá
telst mestur baráttumaður gegn eitrinu er
lengst gengur í kröfum um bönn og refsing-
ar. Hræðslan við eyðni virðist þó hér ætla að
hafa meiri áhrif. En síðasta orðið hefur enn
ekki verið sagt og vafalaust verður mikið
deilt og þvargað áður en niðurstaða fæst.
Lundi 28.12.1988
Ingólfur V. Gíslason
55