Frjáls verslun - 01.05.2012, Qupperneq 100

100 FRJÁLS VERSLUN 5. TBL. 2012
því að segja að árangur þess átaks var lítill.
Á ráðstefnunni „Virkjum karla og konur til
athafna“ sem haldin var 13. maí 2010 voru
kynntar tölur frá Creditinfo þar sem m.a.
kom fram að á Íslandi væru 60% stjórna
með bæði kyn í stjórn ef varamenn væru
meðtaldir en aðeins 14,5% ef þeir væru
undanskildir. Þetta þýðir að konur hafa
frek ar verið varamenn í stjórnum. Síðustu ár
hafa 70% stjórna talið eingöngu karlmenn,
14,5% bæði kyn og 14,8% fyrirtækja eru
aðeins með konur í stjórn.
Hinn 4. mars 2010 samþykkti Alþingi lög
um kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja sem
taka gildi 1. september 2013. Í frumvarpinu
voru lagðar til breytingar á lögum nr. 2/1995
um hlutafélög og lögum nr. 138/1994 um
einkahlutafélög og snerta tillögurnar mest
eignarhald og kynjahlutfall, þ.e. í stjórnum.
Í lögunum segir m.a. í 2. gr.: „Í stjórnum
opinberra hlutafélaga og hlutafélaga þar
sem starfa fleiri en 50 starfsmenn að jafnaði
á ársgrundvelli skal hvort kyn eiga fulltrúa í
stjórn þegar stjórn er skipuð þremur mönn­
um og þegar stjórnarmenn eru fleiri en þrír í
slíkum félögum skal tryggt að hlutfall hvors
kyns sé ekki lægra en 40%. Sama gildir
um kynjahlutföll meðal varamanna í slíkum
félögum en hlutföllin í stjórn og varastjórn
skulu þó í heild vera sem jöfnust.“
Lagabreytingarnar ná til allra hlutafélaga,
þ.m.t. einkahlutafélaga. Opinber hlutafélög
hafa nú þegar búið við svipaða löggjöf
frá árinu 2010 og á haustmánuðum 2011
náði þetta einnig til lífeyrissjóða og verða
stjórnir þeirra að fullnægja sömu skilyrðum
um kynja kvóta á sama tíma og hlutafélögin.
Þótt lögin séu að norskri fyrirmynd ganga
þau enn lengra og ná til fleiri fyrirtækja.
Umræðan á Íslandi hefur verið svipuð og
í Noregi um að með lögunum sé verið að
brjóta á eignarrétti hluthafa einkahlutafé­
laga sem munu ekki lengur hafa full yfirráð
yfir því hvernig þeir kjósa að fyrirtækjum
þeirra sé stjórnað. Réttur þeirra sé a.m.k.
verulega þrengdur.
Í könnun sem Capacent gerði árið 2011 á
meðal stjórnenda í tæplega 500 fyrirtækjum
kom í ljós að 47% voru andvíg þessum
lögum, 32% hlynnt og 22% alveg sama.
Þeg ar kynjaskipting er skoðuð kemur í ljós
að 54% karla voru andvíg og 20% hlynnt
en meðal kvenna voru 28% andvíg en 48%
hlynnt.
Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands
gerði könnun meðal almennings árið 2011
og sýndu niðurstöðurnar að meirihluti bæði
karla og kvenna er hlynntur lögum og telur
að mikilvægt sé að jafna hlut kynjanna við
æðstu stjórn fyrirtækja. Mun fleiri konur
en karlar eru hlynntar lögunum. Einnig er
marktækur munur á milli aldurshópa en
þeir sem eldri voru eru hlynntari lögunum
en aðrir. Jafnframt eru íbúar landsbyggðar­
innar hlynntari lögunum en íbúar höfuð­
borgarsvæðisins.
Gerð var rannsókn meðal stjórnenda
einka hlutafélaga og opinberra stofnana árið
2010 og símakönnun meðal almennings
árið 2011. Í ljós kom að fleiri karlar og konur
meðal almennings styðja lögin samanborið
við karl­ og kvenkyns stjórnendur og er
því meiri andstaða meðal stjórnenda en
al menn ings við lögin.
Fleiri lönd í Evrópu en Ísland áforma að
fylgja fordæmi Noregs. Nokkur lönd í Evrópu
hafa þegar sett ákvæði inn í leiðbein ingar
um góða stjórnhætti til að hvetja til jafnari
kynjahlutfalla í stjórnum. Tilmælin „fylgja
eða skýra“ benda til þess að almenn tilmæli
um að auka hluta kvenna í stjórnum hafi
ekki skilað tilætluðum árangri.
umræða og lokaorð
Félag kvenna í atvinnurekstri (FKA) hefur
tekið saman lista yfir 200 konur sem eru í
framboði til stjórna. Munum við sjá ein hvern
mun á framboðum eftir rekstrarárangri
fyrirtækja og verður munur á áhuga kvenna
á milli atvinnugreina? Verður þetta til þess
að einhver fyrirtæki ná ekki að uppfylla kröf­
ur laganna þar sem fáir vilja sitja í stjórn­
um fyrirtækja sem eru í rekstrarvanda? Ef
fyrirtæki vilja ekki uppfylla skilyrði laganna
munum við þá sjá stórum skipulagsheildum
skipt upp í minni einingar, með færri en
50 starfsmenn, svo að þær falli ekki undir
skilyrði laganna eða að fækkun verði í
stjórnum?
Eftir efnahagshrunið virðist vera meiri
áhersla á ný vinnubrögð og nýja stjórnend­
ur og í því ljósi hefði mátt búast við meiri
fjölbreytni í stjórnum fyrirtækja þegar á
árinu 2009. Svo varð ekki og lögin voru
sett í mars 2010. Hlutur kvenna í stjórnum
er – enn sem komið er – lítill. Lögin munu
augljóslega breyta þessu og jafna kynja­
hlut föllin.

Danmörk 12,1
Ísland 14,3
Finnland 21
Svíþjóð 23
Noregur 35,9

12.1

14.3

21

23

35.9

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Danmörk
  Ísland
  Finnland
  Svíþjóð
  Noregur

% af konum í stjórnum fyrirtækja á Norðurlöndum árið 2008
heimurinn
Suður-Afríka 14,6
USA 11,4
Kolómbía 11,3
Kína 6,6
Indland 4,1
Brasilía 3,9
Japan 0,9

14.6
11.4 11.3
6.6
4.1 3.9
0.9
0
2
4
6
8
10
12
14
16
%
a
f k
on
um
í
st
jó
rn

Heimshorn
14.6

11.4
  11.3

6.6

4.1
  3.9

0.9

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Suður-­‐Afríka
  USA
  Kolómbía
  Kína
  Indland
  Brasilía
  Japan

% af konum í stjórnum í ólíkum heimshlutum árið 2008
2002 6
2003 7,5
2004 9
2005 12
2006 18
2007 25
2008 36
2009 40
2010 39
2001 6 15
2002 7,5 15
2003 9 16 mynd 4
2004 12 16
2005 18 18
2006 25 17
2007 36 17
2008 40 17
2009 39 17
6
  7.5

9

12

18

25

36

40
  39

15
  15
  16
  16

17
  17
  17
  17

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2001
  2002
  2003
  2004
  2005
  2006
  2007
  2008
  2009

skráð
 hlutafélög

einkahlutafélög

% af konum í stjórnum fyrirtækja i Noregi
% stjórn frkv.stj.
2006 11 16 549 fjöldi í stjórn
2007 14 18 118 fjöldi kvenna
2008 16 23
2009 17 20 565 fj.frkv.stj.
2010 19 24 127 fj. kvenna
2011 21 22 11
11

14

16
  17

19

21

16

18

23

20

24

22

0

5

10

15

20

25

30

2006
  2007
  2008
  2009
  2010
  2011

konur
 með
 stjórnarsetu

konur
 í
 framkvæmdastjórn

% hlutur kvenna við stjórnun 150 stærstu fyrirtækja Íslands