Frjáls verslun - 01.05.2012, Blaðsíða 98

98 FRJÁLS VERSLUN 5. TBL. 2012
til þess að markmiðum laganna verði náð
innan tilskilins tímaramma.
Samkvæmt lögunum um kynjakvóta skulu
hlutföll kynjanna í stjórn og varastjórn vera
sem jöfnust og náist kynjahlutfall ekki með
hefðbundinni kosningu væri hægt að leysa
þetta með ákvæði í samþykktum félags­
ins um einhvers konar fléttustjórn. Önnur
leið væri að nota tilnefningarnefndir, sem
myndu við val sitt á stjórnarmönnum huga
að samsetningu stjórnar félagsins út frá
kyni. Þessi leið er orðin algengari í Noregi
eftir að ákvæði um kynjakvóta tók gildi í
norsk um hlutafélögum.
forsendur framboðs í stjórnum
Skilyrði margra fyrirtækja víða um heim
við val á stjórnarmönnum er að þeir hafi
reynslu af framkvæmdastjórn annarra
fyrir tækja eða reynslu af stjórnunarstörfum
ásamt ákveðinni menntun. Sú skoðun virðist
útbreidd að konur uppfylli ekki þessi skilyrði
nema í takmörkuðum mæli og standi það
í vegi fyrir því að fleiri konur veljist til setu í
stjórnum. Rannsókn á nýjum stjórnarmönn­
um í stærstu fyrirtækjum Bretlands, FTSE
100, hafnar þessari tilgátu og kemst að því
að í þessum stjórnum séu konur líklegri en
karlar til að hafa háskólagráðu í viðskipta­
fræðum og meiri reynslu af stjórnarstörfum
í minni fyrirtækjum. Aftur á móti hafi þær
minni reynslu sem æðstu stjórnendur stór­
fyrirtækja.
framboð og eftirspurn
Oft er spurt hvers vegna markaðurinn jafni
ekki kynjahlutföllin í stjórnum fyrirtækja svo
ekki þurfi að koma til lagasetningar. Þetta
er gild spurning. Konur eru í meirihluta
þeirra sem útskrifast úr háskólum í Evrópu
og Bandaríkjunum og því blasir við að með
því að líta framhjá konum sé farið á mis
við mannauð og hæfa einstaklinga. Hér
á landi er menntun, þekking og reynsla
kvenna af stjórnun fyrir hendi þar sem
kon ur hafa verið í miklum meirihluta þeirra
sem útskrifast úr háskólum á undanförnum
árum og á það sérstaklega við um greinar
eins og viðskipta­, lög­ og verkfræði sem
virðist vera algengasta menntunin meðal
stjórnarmanna. Ekkert vantar því upp á
framboðið og hin eðlilega spurning hlýtur
að vera hvers vegna eftirspurnin innan
fyrir tækja eftir jafnara kynjahlutfalli hafi ekki
verið meiri.
Nokkrar rannsóknir styðja þá kenningu
að konur sem eru í stjórnum veki athygli á
öðrum konum til stjórnarstarfa eða hvetji
aðrar konur til þátttöku í sömu fyrirtækjum
og þannig fjölgi konum í þessum stjórn­
um. Í Noregi gildir almennt að fyrirtæki í
meirihluta eigu stofnanafjárfesta eða ríkis
eru líklegri til að auka hlut kvenna í stjórn­
um. Í Bandaríkjunum benda rannsóknir
til að stofnanafjárfestar, s.s. lífeyrissjóðir
sem hafa fjölda kvenna sem sjóðsfélaga,
geri frekar kröfur til þess að konum fjölgi
í stjórnum fyrirtækja. Almennt virðist sem
að í löndum þar sem rík hefð er fyrir mikilli
þátttöku kvenna í stjórnmálum og launajafn­
rétti tiltölulega mikið sé hlutfall kvenna í
stjórnum fyrirtækja hærra.
Viðskiptavinirnir eru helsta eign fyrirtækja
og þess vegna hafa þau sjónarmið fylgi að
stjórnir eigi að endurspegla viðskiptavini
fyrirtækjanna og skilji þarfir þeirra. Það
leiði til betri og upplýstari ákvarðana sem
aftur ættu að leiða til aukins árangurs fyrir
fyrirtækin. Breytir þá engu af hvoru kyni
stjórnarmenn eru. Samkvæmt þessu ættu
fyrirtæki sem eru með fjölda kvenna í vinnu
eða selja vörur og þjónustu sem ætluð eru
konum að vera undir þrýstingi um að þær
komi frekar að stjórnum og stjórnun slíkra
fyrirtækja.
stærð fyrirtækja og stjórna skiptir máli
Erlendar rannsóknir benda til jákvæðs
sambands milli stærðar fyrirtækja og fjölda
kvenna í stjórnum þeirra. Stór fyrirtæki hafi
fleiri konur í stjórn. Benda má á að í stærri
fyrirtækjum eru að jafnaði fleiri stjórnarsæti
í boðI og þannig aukast líkurnar á að kona
sé á meðal stjórnarmanna. Almennt er talið
að stærri fyrirtæki hafi meiri hvata til að
hafa fjölbreytni í stjórnarháttum í ljósi þess
að þau eru meira í sviðsljósi almennings.
Það er ennfremur athyglisvert að svo virðist
sem konur sækist frekar eftir stjórnarsetu í
stórum fyrirtækjum.
Rannsóknir sýna að þau fyrirtæki þar sem
konur sitja í stjórn skila betri rekstrarárangri.
En er árangurinn stjórnarmönnum að þakka
eða starfsmönnu fyrirtækisins? Mjög erfitt
er að einangra áhrif stjórna á frammistöðu
fyrirtækja. Hvað er stjórnarinnar og hvað er
stjórnendanna? Vissulega er þetta liðsheild
þar sem markmiðin eru sameiginleg. Kenn­
ingarnar eru því þær að það eitt og sér að
fjölga konum í stjórnum fyrirtækja þurfi ekki
að skila bættum árangri í rekstri. Til þess sé
orsakasambandið á milli mönnunar stjórna
og árangurs of flókið og að kynjakvóti leiði
að minnsta kosti ekki sjálfkrafa til bætts
rekstrarárangurs. Ennfremur hefur verið
spurt hvort arðsamari fyrirtæki séu líklegri
til að sækjast eftir að fá konur til sín í stjórn
(eftirspurnaráhrif) eða hvort konurnar sjálfar
(framboðsáhrif) sækist eftir stjórnarsetu í
fyrir tækjum með góðan rekstur.
staðan víða um heim
Á síðustu tíu árum hefur áherslunni í reglum
um góða stjórnhætti fyrirtækja verið beint
að því að skoða hlut kvenna í stjórnum
fyrirtækja. Löndum hefur fjölgað sem gera
kröfu um upplýsingaskyldu fyrirtækja til að
Síðustu ár hafa 70% stjórna
á Íslandi verið eingöngu
skip uð karlmönnum, 14,5%
báð um kynjum og 14,8%
ein göngu konum.
Kjörtímabil stjórnar getur,
samkvæmt hlutafélaga­
lög um, verið allt að fjögur
ár og verði stjórn kjörin á
aðalfundi á árinu 2013 til
fjögurra ára getur hlutafé­
lagaskrá ekki aðhafst neitt
fyrr en að fjórum árum
liðnum.