Frjáls verslun - 01.05.2012, Blaðsíða 99

FRJÁLS VERSLUN 5. TBL. 2012 99
geta þess í ársskýrslum hvert sé hlutfall
kynja í fullu starfi og sérstaklega í stjórn­
unarstörfum. Athyglisvert er að skoða
al þjóðlegan samanburð á tölum um hlutföll
kvenna í stjórnum fyrirtækja. Tölur um þetta
frá árinu 2008 sem birtar voru í skýrslu
frá GovernanceMetricInternational sýna
að konur skipa að meðtaltali um 10,5% af
stjórnarsætum.
Það kemur ekki á óvart að Norðurlöndin
séu fremst í flokki hvað stjórnarsetu kvenna
snertir. Fyrst landa í heiminum lögleiddi
Noregur kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja
þar sem kveður á um að hlutfall hvors kyns
skuli vera að minnsta kosti 40%.
Í Bandaríkjunum hefur náðst góður
ár angur í fjölgun kvenna í stjórnum skráðra
félaga. Konur eru um 15% í stjórnum 500
stærstu fyrirtækjanna (Fortune 500) og er
það um tvöföldun frá árinu 1996.
noregur lögleiðir kynjakvóta
Í febrúar árið 2002 gáfu stjórnvöld í Noregi
út þau tilmæli að á árinu 2005 skyldi hlutur
kvenna í stjórnum hlutafélaga hafa náð 40%
að öðrum kosti yrðu sett lög þessa efnis. En
tilmæli eru tilmæli og þau dugðu skammt.
En hlutfallið náði aðeins vera um 24% og
þess vegna staðfestu stjórnvöld í Noregi
lög í byrjun árs 2006 um að félögin skyldu
ná þessu takmarki fyrir lok árs 2007 ella
sæta háum sektum. Markmiðið náðist árið
2008 og hafði þá talan vaxið jafnt og þétt,
eða úr 6% árið 2002. Það er athyglisvert
að á sama tíma hefur konum ekki fjölgað í
óskráðum einkafélögum, þ.e. fyrirtækjum
sem lögin ná ekki til, og hefur hlutfallið í
þeim félögum verið nánast óbreytt allan
tímann eða á milli 16 og 18%. Einnig vekur
eftirtekt að fjöldi nýskráðra einkahlutafélaga
í Noregi (en lögin ná ekki til þeirra) hefur
aukist eftir gildistöku laganna, oft í þeim
eina tilgangi að komast undan þeim.
Samkvæmt norsku lögunum getur hluta­
félagaskrá synjað fyrirtækjum um skráningu
á stjórn og breytingum á henni ef hún er
ekki talin uppfylla skilyrði laga. Hlutafélaga­
skráin getur jafnframt óskað eftir úrbótum
og hefur síðan heimild til að sekta þau
fyrirtæki sem vanrækja þessa skyldu sína
og loks getur hafist ferill sem endar með
slitum fyrirtækisins. Enn hefur engu fyrirtæki
í Noregi verið slitið vegna þessara viðurlaga
en hlutafélagaskrá hefur hótað að beita þeim.
Fylgjendur lagasetningarinnar í Noregi
töldu að „glerþakið“ yrði brotið með lögu­
num en með því er átt við að „ósýnilegar
hindranir“ komi í veg fyrir framgang kvenna
í viðskiptalífinu. Andstæðingar lagasetning­
arinnar töldu að litið yrði á kon ur í stjórn ar­
sætum sem táknmyndir og hæfari stjórnar­
menn þyrftu að víkja sæti fyrir reynsluminni
konum. Til að mæta þess ari gagnrýni var
stjórnarsætum í mörgum fyrirtækjum fjölg­
að og þar með fjölgaði konum í stjórnum.
Andstæðingar telja að með lagasetning­
unni sé vegið að sjálfstæði fyrirtækja og
eigenda þeirra með opinberum afskiptum
af einkahögum. Eigendur eigi alfarið að fá
að ráða því hvernig stjórnarskipan sé hátt­
að og þeir kjósi þá sem þeir telji hæfasta
hverju sinni, óháð kyni, í stjórn til að gæta
hagsmuna sinna. Lögin í Noregi brutu blað
í afskiptum ríkisins af atvinnulífi og rekstri
fyrirtækja þar í landi og takmörkuðu rétt
hluthafa.
Framkvæmd laganna í Noregi var tiltölu­
lega einföld, þar sem stór hluti ríkisfyrir­
tækja hafði verið hlutafélagavæddur en
var áfram í meirihlutaeigu ríkisins. Þess
má geta að norska ríkið er stærsti eigandi
hlutafjár í landinu og því hæg heimatökin
að framfylgja lögunum. Noregur hefur auk
þess notað kynjakvótakerfi hjá hinu opin­
bera í mörg ár. Þá hefur kvótakerfi einnig
verið í gildi í stjórnum fyrirtækja með fleiri
en 200 starfsmenn þar sem starfsmenn
hafa haft rétt á ákveðnum fjölda stjórnar­
sæta. Þannig voru viðhorf Norðmanna
og forsendur fyrir lagasetningu aðrar en
margra annarra þjóða.
ísland fylgir í kjölfarið
Hér á landi hefur hlutfall kvenna í stjórnum
aukist hægt á undanförnum árum. Árið
2009 gerðu Samtök atvinnulífsins, Félag
kvenna í atvinnurekstri (FKA), Viðskiptaráð
og Creditinfo með sér samstarfssamning
með það að markmiði að fjölga konum í
stjórnum fyrirtækja og ná 40% hlutfalli fyrir
árslok 2013. Áður hafði FKA lagt fram lista
yfir konur sem voru tilbúnar til að taka sæti
í stjórnum fyrirtækja en það er skemmst frá
Um 200 konur vantar í
stjórn ir til þess að stærstu
fyrir tækin uppfylli lögin
um kynjakvótann miðað
við stöðuna árið 2011. Þær
koma til viðbótar við þær
tæp lega 200 konur sem fyrir
eru í stjórnum þessara fyrir­
tækja.
Stjórnir ráða eingöngu
forstjórann. Þess vegna
spyrja margir sig hvort fleiri
konur í stjórnum muni hafa
áhrif á fjölda kvenna í al­
mennum stjórnunarstöðum
innan fyrirtækja. Ennfremur
hvort afkoma fyrirtækja
batni við það að fleiri konur
setj ist í stjórnir þeirra.
Evrópa 10,5
Portugal 0,4
Ítalía 3,6
Tékkland 4,4
Rússland 5,8
Belgía 6,5
Spánn 6,6
Austurríki 6,7
Írland 7,1
Bretland 7,8
Frakkland 8,2
Sviss 8,4
Þýskaland 9
Grikkland 9,5
Tyrkland 9,7
Ungverjaland 10,2
Pólland 10,2
Holland 10,3
Danmörk 12,1
Ísland 14,3
Finnland 21
Svíþjóð 23
Noregur
10.5

0.4

3.6
  4.4

5.8
  6.5
  6.6
  6.7

7.1
  7.8
  8.2

8.4
  9
  9.5

9.7
  10.2
  10.2
  10.3

12.1

14.3

21

23

0

5

10

15

20

25

% hlutfall af konum í stjórnum fyrirtækja í Evrópu árið 2008