Frjáls verslun - 01.07.2008, Blaðsíða 98

98 F R J Á L S V E R S L U N • 7 . T B L . 2 0 0 8
S p A r i S J ó ð i r N i r
bréfa. Hann óttast hins vegar þá fákeppni sem blasi við renni allir
sparisjóðirnir inn í viðskiptabankana.
„Almennt eru sparisjóðirnir í landinu í góðri stöðu, en vissulega
hafa nokkrir þeirra tapað umtalsverðum fjárhæðum á þessu ári. Það
á einkum við um þá sjóði sem voru á sínum tíma stórir kaupendur
hlutabréfa í Exista. Þeir sjóðir hafi hagnast gríðarlega undanfarin ár
en tapað umtalsverðu fé eftir að hlutabréfin tóku að lækka í verði,“
segir Guðjón.
Hann segir að sumir sjóðanna hafi fallið í þá gryfju að þenja út
umsvif sín í samræmi við efnahagsreikninginn á meðan hann var
hvað voldugastur, en þegar áhrif lækkunar hlutabréfa tók að gæta
höfðu þeir engar varnir. „Meginvandinn, sem nú blasir við, er að
sparisjóðir eru smáar fjármálastofnanir sem búa ekki við sömu
aðstöðu og viðskiptabankarnir. Um sparisjóðina gilda aðrar reglur
og þeir hafi ekki sömu möguleika og viðskiptabankarnir.“
Guðjón segir að þess vegna séu blikur á lofti um framtíð
sparisjóðanna og í raun sé það í höndum stjórnmálamanna hver
framtíð þeirra verði, hvort þeir lifi af eða hverfi með öllu smátt
og smátt.
„Ef raunin verður sú að sparisjóðirnir hverfa eða renna inn í
viðskiptabankana er alveg ljóst að fákeppni verður á markaðnum.
Að mínu mati er mikilvægt að sparisjóðirnir lifi til að tryggja sam-
keppni á fjármálamarkaði. Þess vegna verða þeir að hafa heimild
til að vinna sem ein heild á markaði til að gera þeim kleift að
keppa við viðskiptabankana,“ segir Guðjón.
Verða að reiða sig á samstarf
Guðjón segir ljóst að smærri sparisjóðir á landsbyggðinni geti því
aðeins starfað að þeir geti reitt sig á samstarf um mikilvæga hluti eins
og tölvu- og markaðsmál, fræðslumál, lánsfjármögnun og ýmis önnur
atriði er snúa að bakvinnslu og innri málefnum. Um þessi mál hafa
þeir nú samstarf og hefur það verið ein helsta forsenda þess að veita
viðskiptabönkum samkeppni og aðhald.
Samband sparisjóða hefur sótt um undanþágu frá samkeppn-
islögum svo þeir geti áfram starfað saman á þessum vettvangi.
Guðjón segir að við blasi að verði þeim of þröngar skorður settar
varðandi samstarf neyðist þeir til að sameinast öðrum eða þá að hætta
starfsemi.
Þá nefnir Guðjón að valdahlutföll og stjórnun innan sparisjóð-
anna hafi tekið miklum breytingum; stofnfjáreigendur ráði nú
flestum þeirra. Fyrir örfáum árum skiptu þeir sér lítið sem ekkert
af ákvörðunum, þróun eða rekstri þeirra. Við þessa breytingu hafi
komið í ljós aðrir hagsmunir en voru í fyrirrúmi áður. Stofnfjár-
eigendur líti á sig sem eigendur sparisjóðanna þótt löggjöfin segi
30 sparisjóðir um aldamótin 1900
Sparisjóðirnir eru elstu peningastofnanir
landsins og geta rakið sögu sína 150 ár
aftur í tímann, eða allt til ársins 1858,
þegar fyrsti sparisjóðurinn var stofnaður.
Fyrir aldamótin 1900 lætur nærri að um 30
sparisjóðir hafi verið stofnaðir vítt og breitt
um landið. Þeir týndu þó margir tölunni
og var algengt að Landsbankinn og síðan
Íslandsbanki yfirtækju sparisjóði og breyttu
þeim í bankaútibú. Þróunin hélt áfram og á
fyrri hluta 20. aldar voru settir á fót margir
sparisjóðir víða um land. Þeir urðu flestir
upp úr 1950 en þá störfuðu 66 sparisjóðir
í landinu.
24 sparisjóðir um aldamótin 2000
alls voru 24 sparisjóðir starfandi á Íslandi
í kringum aldamótin 2000. Frá þeim tíma
hafa 8 nöfn horfið af spjöldum sparisjóða-
sögunnar, einkum í kjölfar sameininga við
aðra sjóði. Nú eru virk nöfn sparisjóða í
landinu 15 alls. Þar af eru þrír sjóðir sem
eru í eigu annars þannig að alls eru nú
starfandi 12 sjálfstæðir sparisjóðir í land-
inu. tveir af þessum 12 sparisjóðum eru í
eigu Kaupþings, þ.e. SprON og Sparisjóður
mýrasýslu. Sá síðarnefndi á svo tvo
sjóði, Sparisjóð ólafsfjarðar og Sparisjóð
Siglufjarðar, en inn í Siglufjarðarsjóðinn rann
Sparisjóður Skagfirðinga í fyrra.
Sparisjóðir frá árinu 1874
Fyrstu lagaákvæði um rekstur sparisjóða
eru frá árinu 1874. Næst eru sett lög um
sparisjóði árið 1915 og standa þau lítið
breytt til ársins 1941 þegar ný lög tóku
gildi. Það er svo næst í byrjun árs 1986 að
ný lög um sparisjóði taka gildi og þá loks
öðlast þeir sama rétt og viðskiptabankar
til starfa á almennum fjármagnsmarkaði.
Fram að þeim tíma hafði þeim verið þrengri
stakkur skorinn en viðskiptabönkunum, þeir
gátu til að mynda engan veginn veitt fólki
og fyrirtækjum þá fjármálaþjónustu sem
fullnægðu þörfum þess. Lög um viðskipta-
banka og sparisjóði voru svo sameinuð í
einn lagabálk árið 1993. Gert er ráð fyrir að
viðskiptaráðherra leggi á alþingi á komandi
vetri fram ný lög um sparisjóði.
Samskipti milli sparisjóða landsins var
lítil framan af 20. öldinni, fyrst fer að örla á
slíku eftir árið 1960. Þá fara menn að bera
saman bækur sínar og ræða sín á milli um
að gagnlegt gæti verið að koma á einhverju
samstarfi milli sparisjóða. Það var svo árið
1967 sem tekið var af skarið og Samtök
íslenskra sparisjóða voru stofnuð. Á stofn-
fundi var mikið rætt um erfiða stöðu spari-
sjóða gagnvart stjórnvöldum og þá einkum
bönkunum sem sífellt sóttu að sparisjóðum
á landsbyggðinni.
Nokkrir punktar um sparisjóðina