Læknablaðið - 01.01.2015, Page 44

44 LÆKNAblaðið 2015/101
Fá eða engin sakamál hafa fengið viðlíka
athygli meðal þjóðarinnar og Guðmund-
ar- og Geirfinnsmálin. Rannsókn þeirra
stóð í nokkur ár, en Guðmundur Einars-
son hvarf í janúar 1974 og og Geirfinnur
Einarsson í nóvember sama ár. Loka-
niðurstaða fékkst með dómi Hæstaréttar
árið 1980 er sex manns voru sakfelld.
Fyrir morð á Guðmundi Einarssyni hlutu
dóm Sævar Marinó Ciesielski, Kristján
Viðar Viðarsson, Tryggvi Rúnar Leifsson
og Albert Klahn Skaftason. Fyrir morð á
Geirfinni Einarssyni hlutu dóm Sævar,
Kristján Viðar, Guðjón Skarphéðinsson
og Erla Bolladóttir. Strax meðan á rann-
sóknunum stóð og allar götur síðan hef-
ur verið rætt um að margt hafi misfarist,
saklausir einstaklingar drógust inn í
þær, og allt frá dómsniðurstöðu hefur sá
grunur leynst með þjóðinni að saklaust
fólk hafi verið dæmt.
Þetta varð til þess að árið 2011 tók þá-
verandi innanríkisráðherra, Ögmundur
Jónasson, þá ákvörðun að skipa starfshóp
er fara skyldi yfir málin í heild sinni en
sérstaklega þá þætti er snertu rannsókn
málanna og framkvæmd þeirra á sínum
tíma. Starfshópnum var jafnframt falið að
taka til athugunar þau gögn sem komið
hafa fram á síðustu árum. Starfshópinn
skipuðu Arndís Soffía Sigurðardóttir,
lögfræðingur og lögreglumaður, for-
maður hópsins. Haraldur Steinþórsson
lögfræðingur og Jón Friðrik Sigurðsson
prófessor. Með starfshópnum starfaði Gísli
H. Guðjónsson prófessor og Valgerður
María Sigurðardóttir lögfræðingur hjá
innanríkisráðuneytinu.
Skýrsla starfshópsins, sem er mjög ítar-
leg uppá tæpar 500 blaðsíður, hefur legið
fyrir frá því mars 2013 og kemur á óvart
hversu litla umræðu hún hefur vakið, en
viðmælandi Læknablaðsins, prófessor Jón
Friðrik Sigurðsson, segir frekar lítið hafa
verið fjallað um skýrsluna opinberlega.
„Einhverjir lýstu ánægju með hana en
gagnrýnisraddir hafa ekki komið fram,“
segir hann.
Mun umfangsmeira en búist var við
Að sögn Jóns Friðriks var upphaflega gert
ráð fyrir að verkefnið yrði nokkurra mán-
aða vinna fyrir starfshópinn, en það kom
fljótt í ljós að gögnin voru ekki aðgengileg
og mikil vinna fór í að afla upplýsinga um
hvar þau væri að finna, fá leyfi til að skoða
þau, safna þeim saman og greina. „Allir
brugðust á endanum mjög vel við og við
fengum aðgang að öllum skjölum sem við
óskuðum eftir, en það tók langan tíma
og þetta var mikið magn af gögnum. Við
þurftum að leita víða og sumt fannst ekki,
eins og til dæmis minnispunktar lögreglu-
manna sem yfirheyrðu sakborningana á
sínum tíma. Lögregluskýrslur voru ekki
alltaf skrifaðar eftir hverja yfirheyrslu,
heldur að loknum yfirheyrslum, jafnvel
eftir nokkra daga, en við göngum útfrá því
að minnispunktar hafi verið skrifaðir. Á
þessum tíma voru hljóðbönd ekki notuð
við yfirheyrslur. Meðal gagna í málunum
voru geðheilbrigðisskýrslur sem gerðar
voru af geðlæknum um fimm sakborning-
anna á meðan þeir voru vistaðir í gæslu-
varðhaldi. Þær komu að góðu gagni við
mat á sálrænu ástandi sakborninganna og
áreiðanleika framburðar þeirra.”
Jón Friðrik leggur áherslu á að í öllum
gögnum málsins sé tilfinnanlegur skortur
á yfirheyrsluskýrslum, „Við vitum af
öðrum gögnum að yfirheyrslur stóðu oft
klukkutímum saman, stundum á nóttunni
og stundum var farið með þau út úr húsi
til að skoða einhverja staði sem sakborn-
ingar höfðu nefnt. Skýrslur um margar
þessara yfirheyrslna og vettvangsferða
finnast hvergi og engir minnispunktar
heldur. Við höfum hins vegar engar vís-
bendingar um að reynt hafi verið að eyða
gögnum af ásettu ráði. Þetta er kannski
fremur til marks um hversu illa var staðið
að rannsókninni og svo kannski í fram-
haldinu hversu skjalavörslu var ábótavant.
Okkur var vísað fram og til baka í leit að
gögnum og stundum vissi enginn hvar til-
tekin gögn voru geymd. Skráningu gagna
nokkra áratugi aftur í tímann er verulega
áfátt svo ekki sé meira sagt. Jafnvel gögn
í svo þekktu máli voru ekki skráð nema
að hluta og þess vegna var vinna okkar
miklu tímafrekari en við áætluðum í upp-
hafi því það fór langur tími í safna gögn-
unum og skrá þau.”
En það voru ekki bara skjalleg gögn
sem starfshópurinn notaði, „Við ræddum
við alla sakborningana sem eru á lífi og
einnig við nokkra rannsakendur málsins.
Það kom okkur að sumu leyti á óvart að
flestir rannsakendanna voru tilbúnir að
ræða við okkur því við höfðum engar
heimildir til að boða þá í viðtöl. Allir
komu af fúsum og frjálsum vilja. Sumir
þeirra höfðu ennþá mjög ákveðnar skoð-
anir á rannsókn málanna og lokaniður-
stöðu og sumir þeirra greinilega mjög
ósammála niðurstöðu okkar eins og hún
liggur nú fyrir. Þeir voru sumir ennþá
sannfærðir um þessir einstaklingar hefðu
verið sekir og að ekkert benti til annars.
Við ræddum einnig við fyrrum fangaverði
Síðumúlafangelsisins þar sem sakborning-
arnir voru hafðir í einangrun mánuðum
saman.“
Allir þeir rannsakendur og fangaverðir
er komu til viðtals við starfshópinn gáfu
mikilvægar upplýsingar og sumir þeirra
staðfestu margt af því sem kom fram í
gögnum málanna. Jón Friðrik nefnir sem
dæmi staðfestingu á ýmsu sem Sævar
skrifaði um einangrunarvistina í Síðu-
múlafangelsinu er hann var vistaður í
Hegningarhúsinu við Skólavörðustíg árið
1977. „Sumt af því sem hann skrifaði er
mjög reyfarakennt og ekki í samræmi við
hugmyndir okkar um fangavist í íslensk-
um fangelsum. Með því að bera saman
Minnisvafi og
falskar játningar
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
U M f J Ö l l U n O G G R E i n a R