Læknablaðið - 01.03.2015, Blaðsíða 29

LÆKNAblaðið 2015/101 149
R A N N S Ó K N
lega marktækur munur á því hvort meintur gerandi væri móðir
eða faðir.
Frásögn af reynslu af öllum formum andlegs ofbeldis var töl-
fræðilega marktæk við upplifun af vanrækslu. Þeir sem sögðu frá
vanrækslu voru nær 13 sinnum líklegri til að segja frá höfnun í
æsku og nær 10 sinnum líklegri til að finnast að þeim hafi verið
mismunað í systkinahópi borið saman við aðra viðmælendur.
Þetta er í samræmi við rannsóknir sem sýna að í meira en helm-
ingi tilfella á sér stað annað ofbeldi samhliða vanrækslu, og þá
oftast andlegt ofbeldi.18,19
Viðmælandur sem töldu sig hafa verið vanræktir í æsku voru
8,5 sinnum líklegri til að telja sig hafa fengið slæmt eða ásættanlegt
uppeldi borið saman við þá sem töldu sig ekki hafa upplifað van-
rækslu. Sterk tengsl eru milli mats viðmælenda á gæðum uppeldis
í æsku og uppgefinni reynslu þeirra af andlegu ofbeldi. Líkindi á
því að viðmælendur mætu uppeldi sitt sem ásættanlegt eða slæmt
jukust eftir því sem reynsla þeirra var fjölbreyttari af mismunandi
formum og umfangi andlegs ofbeldis (mynd 2). Þó sú rannsókn
sem hér er kynnt geti ekki lagt mat á áhrif uppgefinnar reynslu af
ofbeldi á heilsu og líðan þátttakenda, sýna niðurstöður rannsókna
að neikvæð áhrif ofbeldis á heilsu og hegðun þolenda er í beinu
sambandi við umfang ofbeldis sem þeir verða fyrir.8,9,29 Vert er að
hafa í huga að einstaka atburður hefur venjulega ekki afgerandi
áhrif á þroska barns og framtíð þess og því er mikilvægt að skoða
einnig félagslegar aðstæður þess.15
Uppeldisaðferðir geta haft skaðleg áhrif á heilsu í æsku og fram
á fullorðinsár (2,3,7–16,29) en þeim má breyta, meðal annars með
fræðslu, félagslegum stuðningi og lagasetningu.16,20 Mikilvægt er
að vernda börn fyrir neikvæðum áhrifum uppeldisaðferða sem
fela í sér ofbeldi, þar með talið andlegt ofbeldi og vanrækslu.
Snemmtæk íhlutun, sem felur meðal annars í sér almenna for-
eldrafræðslu og stuðning við fjölskyldur, vinnur gegn neikvæðum
afleiðingum óhagstæðra uppeldisskilyrða barna og er þjóðhags-
lega hagkvæm.30 Mæðravernd og ung- og smábarnavernd í heilsu-
gæslu og mismunandi skólastig geta verið heppilegur vettvangur
fyrir slíka fræðslu og aðgerðir til að verja börn gegn ofbeldi og
afleiðingum þess. Mikilvægt er að hafa samráð við börn og ung-
linga í slíkri vinnu.
Þakkir
Þakkir fá þátttakendur sem deildu reynslu sinni um uppeldi sitt
og reynslu af andlegu ofbeldi og vanrækslu, Björg Helgadóttir og
Stefán Hrafn Jónsson fyrir aðstoð við tölfræðilega úrvinnslu, og
Jónína Margrét Guðnadóttir og Sigríður Egilsdóttir fyrir yfirlestur
og málfræðilega ráðgjöf.
Heimildir
1. Einarsdóttir J, Ólafsdóttir STh, Gunnlaugsson G.
Heimilisofbeldi gegn börnum á Íslandi: Höggva-hýða-
hirta-hæða-hóta-hafna-hrista-hræða. Miðstöð heilsu-
verndar barna og Umboðsmaður barna, Reykjavík 2004.
2. Belsky J, de Haan M. Annual Research Review: Parenting
and children’s brain development: the end of the beginn-
ing. J Child Psychol Psychiatry 2011; 52: 409-28.
3. Euser AS, Evans BE, Greaves-Lord K, Huizink AC,
Franken IHA. Parental rearing behavior prospectively
predicts adolescents’ risky decision-making and feedback-
related electrical brain activity. Dev Sci 2013; 16: 409-27.
4. Hanson JL, Hair N, Shen DG, Shi F, Gilmore JH, Wolfe BL,
et al. Family poverty affects the rate of human infant brain
growth. PloS One 2013; 8: e80954.
5. Felitti MD, Anda RF, Nordenberg D, Williamson DF, Spitz
AM, Edwards V, et al. Relationship of childhood abuse
and household dysfunction to many of the leading causes
of death in adults: The Adverse Childhood Experiences
(ACE) Study. Am J Prev Med 1998; 14: 245-58.
6. Garbarino J. The Emotionally Battered Child. In: C Henry
Kempe: A 50 Year Legacy to the Field of Child Abuse and
Neglect. Krugman RD and Korbin JE. (eds.). Springer 2013:
57-61.
7. Gould F, Clarke J, Heim C, Harvey PD, Majer M, Nemeroff
CB. The effects of child abuse and neglect on cognitive
functioning in adulthood. J Psychiatr Res 2012; 46: 500-6.
8. Leeb RT, Lewis T, Zolotor AJ. A review of physical and
mental health consequences of child abuse and neglect
and implications for practice. Am J Lifestyle Med 2011; 5:
454-68.
9. Norman RE, Byambaa M, De R, Butchart A, Scott J, Vos
T. The long-term health consequences of child physical
abuse, emotional abuse, and neglect: a systematic review
and meta-analysis. PLoS Med 2012; 9: e1001349.
10. Hoeve M, Dubas JS, Gerris JRM, van der Laan PH, Smeenk
W. Maternal and paternal parenting styles: Unique and
combined links to adolescent and early adult delinquency.
J Adolesc 2011; 34: 813-27.
11. Schimmenti A, Bifulco A. Linking lack of care in childhood
to anxiety disorders in emerging adulthood: the role of
attachment styles. Child Adolesc Ment Health 2015; 20:
41-8.
12. Tomoda A, Sheu Y-S, Rabi K, Suzuki H, Navalta CP,
Polcari A, et al. Exposure to parental verbal abuse is
associated with increased gray matter volume in superior
temporal gyrus. NeuroImage 2011; 54: S280-S286.
13. Wang M-T, Kenny S. Longitudinal links between fathers’
and mothers’ harsh verbal discipline and adolescents’
conduct problems and depressive symptoms. Child Dev
2014; 85: 908-23.
14. Lennertz L, Grabe HJ, Ruhrmann S, Rampacher F, Vogeley
A, Schulze-Rauschenbach S, et al. Perceived parental
rearing in subjects with obsessive–compulsive disorder
and their siblings. Acta Psychiatr Scand 2010; 121: 280-8.
15. Young R, Lennie S, Minnis H. Children’s perceptions of
parental emotional neglect and control and psychopatho-
logy. J Child Psychol Psychiatry 2011; 52: 889-97.
16. Gilbert R, Widom CS, Browne K, Fergusson D, Webb E,
Janson S. Burden and consequences of child maltreatment
in high-income countries. Lancet 2009; 373: 68-81.
17. Baker AJL. Adult recall of childhood psychological mal-
treatment: Definitional strategies and challenges. Child
Youth Serv Rev 2009; 31: 703-14.
18. Mennen FE, Kim K, Sang J, Trickett PK. Child neglect:
Definition and identification of youth’s experiences in
official reports of maltreatment. Child Abuse Negl 2010;
34: 647-58.
19. Stoltenborgh M, Bakermans-Kranenburg MJ, van IJzen-
doorn MH. The neglect of child neglect: a meta-analytic
review of the prevalence of neglect. Soc Psychiatry
Psychiatr Epidemiol 2013; 48: 345-55.
20. Butchart A, Harvey AP, Mian M, Furniss T. Preventing
child maltreatment: a guide to taking action and generat-
ing evidence. WHO, Genf 2006.
21. Arnardóttir L. Réttindi barna á Íslandi: Ofbeldi og for-
varnir. Unicef, Reykjavík 2013.
22. Stoltenborgh M, Bakermans-Kranenburg MJ, Alink LRA,
van IJzendoorn MH. The universality of childhood em-
otional abuse: a meta-analysis of worldwide prevalence. J
Aggress Maltreatment Trauma 2012; 21: 870-90.
23. Barnaverndarstofa. Samanburður á fjölda tilkynninga til
barnaverndarnefnda og fjölda umsókna um þjónustu til
Barnaverndarstofu árin 2012 og 2013. Barnaverndarstofa,
Reykjavík 2014: 15.
24. Gunnlaugsson G, Einarsdóttir J. Reynsla fullorðinna
Íslendinga af líkamlegum refsingum og ofbeldi í æsku.
Læknablaðið 2013; 99: 235-9.
25. Gunnlaugsson G, Einarsdóttir J. Að hemja hundrað
flær á hörðu skinni … Ofbeldi og refsingar barna. In:
Jóhannesson GÞ, Björnsdóttir H, (Eds). Þjóðarspegillinn
2010. Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands, Reykjavík
2010: 51-8.
26. Hardt J, Rutter M. Validity of adult retrospective reports of
adverse childhood experiences: review of the evidence. J
Child Psychol Psychiatry 2004; 45: 260-73.
27. Taylor TK, Biglan A. Behavioral family interventions for
improving child-rearing: A review of the literature for
clinicians and policy makers. Clin Child Fam Psychol Rev
1998; 1: 41-60.
28. Blanchflower DG, Oswald AJ. Well-being over time in
Britain and the USA. J Public Econ 2004; 88: 1359-86.
29. Annerbäck E-M, Sahlqvist L, Svedin CG, Wingren G,
Gustafsson PA. Child physical abuse and concurrence of
other types of child abuse in Sweden—Associations with
health and risk behaviors. Child Abuse Negl 2012; 36: 585-
95.
30. Heckman JJ. Giving kids a fair chance. Mit Press,
Cambridge MA 2013.