Læknablaðið - 01.03.2015, Blaðsíða 38

158 LÆKNAblaðið 2015/101
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
„Á undanförnum áratugum höfum við
orðið óþyrmilega vör við nýja smitsjúk-
dóma og orsakir þess ekki alltaf ljósar,“
segir Magnús Gottfreðsson sérfræðingur
í smitsjúkdómum á Landspítalanum.
Félag smitsjúkdómalækna stóð fyrir
málþingi á Læknadögum í janúar undir
yfirskriftinni „Nýir smitsjúkdómar“ og
var það fjölsótt og greinilegt að mikill
áhugi er fyrir upplýsingum um efnið.
„Nýir smitsjúkdómar eru stöðugt
að uppgötvast og eru gefin út alþjóðleg
tímarit eingöngu helguð þessi efni,“ segir
Magnús. „Sumir þessara nýju sjúkdóma
vekja áhyggjur og ótta hjá almenningi.
Í mörgum tilfellum er þetta afleiðing af
árekstrum mannsins við vistkerfið þar
sem snerting verður við örverur, oft frá
dýraríkinu, sem menn hafa ekki myndað
mótefni gegn. Einnig hafa loftslagsbreyt-
ingar sitt að segja, en útbreiðsla skordýra
er nátengd hita- og rakastigi umhverfisins.
Ferðalög manna heimshorna á milli eru
orðin tíðari og ódýrari en áður þekktist.
Þetta leiðir til þess að nýir sjúkdómar geta
breiðst hratt út, - sjúkdómar sem áður fyrr
hefðu aðeins valdið staðbundnum vanda
og dáið út af sjálfu sér. Að þessu sam-
anlögðu blasir við sú mynd að reglulega
koma fram nýir og stundum sérkennilegir
smitsjúkdómar sem við höfum ekki næga
þekkingu á. Málþingið var hugsað sem
kynning fyrir lækna á nokkrum þessara
sjúkdóma. Þarna var engan veginn tæm-
andi yfirsýn, en við völdum þá sjúkdóma
til kynningar sem hafa sérstaka þýðingu
hér á landi eða í stærra samhengi.“
Fyrsti fyrirlesari málþingsins var dr.
Cecile Viboud, vísindamaður við Fogarty
International Center, National Institute
of Health, Bethesda, en hún fjallaði um
inflúensu. „Inflúensa er algjört ólíkindatól,
á hverju ári koma fram nýir stofnar af
veirunni, oftast fremur lítið breyttir frá
árinu á undan, en nóg til að komast undan
vörnum líkamans og valda faröldrum eins
og allir Íslendingar kannast við. Síðan
koma fram alveg nýir stofnar nokkrum
sinnum á hverri öld og þá verða heims-
faraldrar, stundum alvarlegir og er engin
leið að spá fyrir um hvenær og hvernig
næsti faraldur muni líta út. Viboud er
heimsþekkt fyrir rannsóknir sínar á sviði
faraldsfræði inflúensu og kynnti mjög
áhugaverðar niðurstöður, meðal annars
hvernig nýir stofnar dreifa sér og aðferðir
til að kortleggja það í rauntíma. Einnig
ræddi hún stuttlega um nýja stofna af
fuglaflensu í Kína sem mikilvægt er að
fylgjast grannt með.“
Skógarmítill getur verið varasamur
Sigurður Guðmundsson flutti mjög áhuga-
verðan fyrirlestur um ebólu og sem betur
fer virðist vera að rofa til í þróun bóluefna
og baráttu gegn útbreiðslu veirunnar.
Síðan flutti Ólafur Guðlaugsson fyrirlestur
um Lyme-sjúkdóm á Íslandi, en það efni
tengist umræðunni um skógarmítla og
hvort þeir stofnar mítla sem fundist hafa
hér á landi beri í sér bakteríuna sem veld-
ur sjúkdómnum. „Í erindi Ólafs kom fram
að ekkert tilfelli Lyme-sjúkdóms hefur
greinst hérlendis sem rekja má til smits
innanlands en hins vegar hafa íslenskir
læknar í vaxandi mæli greint fólk með
Lyme-sjúkdóm sem hefur í öllum tilvikum
smitast erlendis. Ólafur kallaði eftir því að
haft yrði samband við sig ef grunur léki á
smiti hér innanlands,“ segir Magnús.
Ekki hefur verið rannsakað hvort
skógarmítillinn íslenski ber Borreliu-
bakteríuna sem veldur Lyme-sjúkdómi, að
sögn Magnúsar, en erlendar rannsóknir
hafa sýnt að aðeins lítið hlutfall mítla ber
bakteríuna í sér. „Vitaskuld er þó rétt að
hafa allan vara á sér ef fólk verður fyrir
biti,“ segir Magnús. „Annar mítill íslensk-
ur, sem hér á landi hefur verið kallaður
lundalús, getur bitið lundaveiðimenn en
ekkert bendir til að slíku biti fylgi veikindi
á borð við Lyme-sjúkdóm.“
Magnús segir mikilvægt fyrir fólk að
vera meðvitað um smithættu af völdum
mítla ef það hyggst ferðast eða dvelja
á svæðum þar sem þeir eru landlægir.
„Til viðbótar við Lyme-sjúkdóm getur
ein tegund heilabólguveiru smitast með
mítlum en fyrir henni er hægt að bólusetja
og sjálfsögð forvörn ef fólk hyggur á
ferðalög.“
Rétt er að undirstrika að ef Lyme-sýk-
ing greinist snemma er tiltölulega auðvelt
að lækna hana með sýklalyfjum, að sögn
Magnúsar. „Það er þó þrennt sem getur
komið í veg fyrir greiningu í tíma og það
er í fyrsta lagi að fólk gerir sér ekki grein
fyrir að hafa orðið fyrir biti, í öðru lagi
að einkennin geta verið dálítið lúmsk og
í þriðja lagi að staðfestingarprófið er ekki
alveg áreiðanlegt í öllum tilfellum.“
Nýir hitabeltissjúkdómar
Bryndís Sigurðardóttir smitsjúkdóma-
læknir ræddi á málþinginu um Dengue
og Chikungunya sem eru veirusjúkdómar
sem moskítóflugur bera með sér. Út-
breiðslusvæði þeirra hafa verið að færast
út frá hitabeltislöndum og margir kenna
um hnattrænni hlýnun. „Sem dæmi má
nefna að Dengue hefur fundist í Flórída.
Hinn sjúkdómurinn uppgötvaðist fyrir
meira en hálfri öld en hefur nýlega vakið
athygli vegna ört vaxandi faraldra. Þróun
bóluefnis gegn Dengue hefur miðað vel
í klínískum prófunum en gegn Chik-
ungunya er ekki til neitt bóluefni enn.
„Þurfum að vera
stöðugt á varðbergi“
– segir Magnús Gottfreðsson smitsjúkdómalæknir
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson