Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 47

ÞOKGEIR HÁVARSSON
Njálssynir Höskuld. Þau víg eru allt annars
eðlis, þau eru mannleg. Þar sýna höfundar
persónurnar flæktar í örlagavef, sem þær fá
ekki umflúið. Þannig er því ekki háttað um
Þorgeir. Hann er eins gersamlega einn og
stakur sem verða má. Þó ekki sé nema lítil-
lega færður til maður á skákborði Njálu-
höfundar, þá breytist öll afstaðan innbyrð-
is milli þeirra, sem stóðu kyrrir. Þorgeirr
er einn: Þetta dugir ekki, það er kominn
tími til að drepa mann, — býr undir öllum
hans vígum.
5
Eg hef hér á undan haldið því fram, að
„klausurnar" séu seinni tíma viðbætur.
Vera má, að svo sé ekki. Nordal kveðst hafa
skrifað bók, sem enn er ekki komin út, um
Fóstbræðra sögu. Verða ef til vill færð þar
óyggjandi rök fyrir því, að textinn í M og
H sé styttur og „klausurnar" eftirstöðvarn-
ar. Að mínum dómi breytti það þó engu
því, sem hér hefur verið sagt. Eins og ég
gat um strax í byrjun, er ritgerð þessari
ætlað að gera grein fyrir sögu Þorgeirs,
eins og hún er nú sem listaverk, sýna fram á,
að klausurnar koma meginefni hennar á
ringulreið, hvort sem þær eru í rauninni eft-
irstöðvar eða innskot. Hitt var ekki megin-
viðfangsefni mitt að sanna að þœr vœru við-
bœtur og leita þar með að frumgerð sögunn-
ar. En eins og að framan greinir, þykir mér
allt geta bent til þess, að hér sé um verk 13.
aldar manna eða manns að ræða. Ég mun
því halda áfram að tala um klausuhöfund
sem eins konar endursemjanda, enda þótt
einhvern tíma yrði sannað, að hann væri
frumhöfundur, og ég leyfi mér þetta vegna
þess, að hann gerir jafn mikinn usla í sög-
unni, eins og hún nú er, hvort svo sem væri.
Reyndist hann frumhöfundur sögunnar, þá
hefur hún verið tekin svo rækilega til bænar
eftir hans dag, að ekki stendur eftir af verki
hans nema „klausur“ þessar einar. Höfund
sögunnar má því telja þann, sem verk þetta
vinnur, en hinn orðinn jafn-hvimleitt að-
skotadýr og skrásetjari sá á 13. öld, sem ég
í ritgerð þessari nefni klausuhöfund. Er þá
allt komið í sama stað niður, sem máli
skiptir.
-III
Þó aldrei verði unnt að vita, hversu raun-
sannir sögualdarmenn það eru, sem lesa má
um í Íslendingasögum, þá er eitt víst, að
okkur er gjarnt að skoða hinar raunsæjustu
og hlutlausustu lýsingar á þeim þar sem
nokkurn veginn allglögga mynd af hinum
heiðnu og hálf-kristnuðu Norðurgermönum.
Ef við berum nú Þorgeir í Fóstbræðra
sögu saman við venjulega sögualdarmenn í
fombókmenntunum, hlýtur okkur að verða
ljóst, að hann stingur talsvert í stúf við
aðra. Það sem einkum skilur á milli er
þetta: Honum er vopnið takmark í sjálju
sér. Það er engu líkara en vopnið sé honum
eins konar líffæri, sem ekki verði án lifað,
beint skilyrði fyrir sjálfstæðri tilvist, með
vopnið í hendi sér verður hann fyrst að
sjálfum sér. Oðrum er vopnið ekki nema
tœki. Nefni ég enn Gísla Súrsson sem and-
stæðu Þorgeirs. Hann vegur mann aðeins
einu sinni, eftir að hann keinur til íslands,
ef frá eru taldir þeir, sem hann vó í sjálfs-
vörn sinni. Fyrir þetta eina víg, hefndina,
situr hann í útlegð næst lengst af öllum ís-
lenzkum mönnum. Hann vegur Þorgrím ekki
vegna duttlunga sinna eða hégómagirndar,
ekki til að sýna kraft sinn, hvað þá vopns-
ins vegna: til að sjá hann deyja, eins og
lilutverk Þorgeirs verður í sögunni um
smalamanninn, heldur vegur hann Þorgrím
vegna skyldnnnar við sjáifan sig, vegna
„gæzlu sóma síns“. Gísli er því gott dæmi
liinnar sönnu hetju. Ekkert er gert til að
bera hreystina út á torgin, en ef ekki verður
37