Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 59

ÞORGEIR HÁVARSSON
að slanda frammi fyrir, eru: Þorgils Ara-
son, Þórdís í Ogri, paparnir á Irlandi,
sveitafólkið í Normandí, en á ótalmörgum
stöðum í sögunni er að finna tilbrigði Jiess
þáttar hennar, stefs, þar sem liinu friðsæla,
góða lífi er teflt gegn dauða og eyðingar-
öflum.
A bls. 28 segir Þorgils við Þorgeir, sem
lætur í það skína, að kominn sé tírni til að
hefna föðurvígsins: „Nennu vér og eigi að
drepa fólk; er af sem var, að ófriður verði
mönnum til framflutníngar." Og síðar á
sömu bls.: „Ef þér eru leið svín, far ])á til
að sjá unnið að selum eða hval skorinn;
ellegar þar sem blásinn er rauði og gert til
kola; eða gáttu þar sem verið er að smiðju,
eru hér smiðir góðir. Þá höfu vér og fvrir-
hugað að timbra Kristi kirkju."
En þetta er ekki að skapi Þorgeirs, held-
ur: „þann konung mun eg efla er af mestri
grimd og hjartaprýði herjar sér ríki á Norð-
urlöndum“ (bls. 32).
Varla nokkurstaðar í sögunni afhjúpar
skáldið eins átakanlega helstefnu Þorgeirs
sem í kaflanum, þar sem Þorgeir ryðst um
miðja nótt inn til þeirra Þórdísar og Þor-
móðar heima í Ögri, er þau sitja einslega á
tali uppi í skemmu Þórdísar. Fyrri hluti
kaflans er hlýr og kyrrlátur, elskendurnir
tala um þá miklu hamingju, sem bíður
þeirra, en skyndilega hriktir í bæjarhúsun-
um og „mátti heyra geingið um loftstigann
stokkfreðnum skóm“ (bls. 94) og „Gestur
sá er inn sté í loft meyarinnar var líkari
sjókind en manni, sýldur allur af snjó og sæ-
drifi, og gnast við húsið undan hófum hans“
(bls. 94).
Lesandinn finnur kaldan gust fara um
herbergið, þar sem þessi voveiflegi gestur
hrifsar hamingjuna úr höndum Þórdísar og
Þormóðar, sannarlega „sjónlaus, kaldur,
daufur og rétt steindauður“ eins og þar
stendur, enda kveður nú Þórdís upp dóms-
orðið yfir Þorgeiri, bls. 95: „hún var nökt á
geirvörtur og flóar hárið um axlir konunni,
en eldur brennur henni úr augum í því er
hún mælir við gestinn þessu orði: DauSa-
maður“ (leturbreyting mín).
Hvergi er innsta eðli persónunnar þjapp-
að eins kyrfilega saman og í þessari yfir-
lýsingu. Ekki er nóg með, að liann sé kaldur
og hrakinn heldur er hann innra með sér
frosinn og lífvana, því (bls. 95): „Sá maður
sem hánga skal, og biður þess er upp ríði
gálgatréð, fær eigi séð blómberanda líf.“
Og síðar í kaflanum segir stúlkan, bls.
96: „Mikil fúlmenska er það, að kjósa að
fara um nótt í illfær veður að leita uppi úti-
leguþjófa norður við Horn, brjóta skip und-
ir sér og verða etinn af fiskum, heldren húa
við hamíngju sína.“
En Þorgeir lætur sér ekki segjast. Hann
heldur áfram að höggva, ekki til að gæta
sóma síns í þjóðfélagi, þar sem hver og einn
varð upp á eigin spýtur að verja landareign
sína og búpening fyrir ágangi annarra,
heggur ekki neinn til að halda uppi lögum
og rétti, heldur vegur hann þá til að sýna,
að hann eigi „allskostar við flesta menn í
nokkrum stað“, vegur þá með sama hugar-
fari og einræði og harðstjórn nú leggur und-
ir sig lönd.
Þegar hann hefur nóg að gert hér heima
á íslandi, heldur hann utan. Dýpkar þá
fljótt hinn harmræni undirtónn í sögu hans.
Hann einangrast stöðugt rneira og meira úti
í hinni annarlegu veröld, þar sem enginn
hefur lengur áhuga á garpskap, en allir
reyna að ota sínum tota og beita þeim með-
ulum, sem að mestu gagni koma, hver svo
sem þau eru. Og hugmyndaheimur manna,
líka þeirra, sem ekki fara með vopni, reyn-
ist frábrugðinn kenningum móður hans.
í kaflanum um papana kemur Þorgeir
manni fyrir sjónir sem umskiptingur, nær
hvergi að skjóta rótum, útlönd móður hans
voru aldrei jafn fjarri og nú, enda þótt hann
sé kominn á vettvang þeirra hetjusagna, sem
TÍMAIIIT MÁ1.S OC MENNINCAR
49
4