Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 51

ÞORGEIR HAVARSSON
muni fyrir bera í sögunni. Lesandinn veit
Jjví æði oft, hvað gerist, en ekki, hvernig
það ber að höndum.
Eg mun hér á eftir fara eins að og í kafl-
anum um Fóstbræðra sögu: gera grein fyrir
tilsvörum og viðbrögðum persónanna, einn-
ig drepa á útlit hennar, þótt það skipti litlu
máli í hvoru falli.
II
Þess ber að geta, að Laxness notfærir sér
fleiri heimildir um þá fóstbræður en þær,
sem mynda þráðinn í sögunni, sem við þá
er kennd. Hann segir þetta á bls. 7—8 í
Gerplu: „Höfu vér því í einn stað saman
færðar frásagnir margra bóka um afrek
þeirra, og er oss skylt að geta þeirrar fyrstr-
ar er nefnd hefur verið Fóstbræðra saga hin
mikla; síðan þátta mjög fróðlegra er lesnir
verða á íslenskum skinnbókum þeim er öld-
um saman hafa fólgnar verið í bókaskemm-
um erlendis," o. s. frv.
I 54 köflum Gerplu kemur Þorgeir fram
á sjónarsviðið í 17, en auk þess birtist höf-
uð hans allt í einu „upp fest á staung"
„þrútið og eigi allfrítt" í túnhliði í Ogri.
Frá því segir í 36. kafla.
A fimm stöðum í sögunni er vikið að út-
liti Þorgeirs. f fyrsta lagi er mönnum á fs-
landi til forna lýst almennt, og verður vita-
skuld að gera ráð fyrir því, að Þorgeir gangi
að meira eða minna leyti upp í þann sam-
nefnara; bls. 53: „I þann tíð vóru flestir
karlmenn á íslandi lágir vexti og bjúgfætt-
ir, beinaberir og liðasollnir, knýttir og
kreptir af kveisu, bláir í litarafti og skorpn-
ir, var og land óblítt,“ o. frv. Á bls. 112
kemur lýsing á Þorgeiri sérstaklega: „Þor-
geir Hávarsson var maður eigi hár til knés
og nokkuð kríngilfættur, svo sem flestir
samlandar hans, bláeygur, roðamikill á hör-
und, skolhár, tenn sléttar og vaxnar mjög á
ofan tannholdi rauðu, og dró niður munn-
vikin við mönnum og þrumdi gneypur á
gamanþíngum, en brosti því aðeins að hon-
um væri víg í hug ellegar nokkurt annað
stórvirki." — Á bls. 198: „Þessi maður var
dreingilegur ásýndum og grimmlegur í
bragði." — Bls. 68: „— en Þorgeir svo
sterkur að hann keyrði nálega hvern mann
niður, og svo harðleikinn að menn fellu oft
í aungvit undan snoppúngum hans.“ Bls.
71: „Ruddust þeir nú um fast á ísinum, lágu
þar sumir menn í aungviti fyrir Þorgeiri."
Það leynir sér ekki, að hér kveður við al-
veg nýjan tón í lýsingu á sögualdarmanni,
þægilega nýstárlegum og skýrum, en ef til
vill dálítið öfgafullum. Samt á lýsingin rétt
á sér, því nauðsynlegt er að hafa sjónglerið
sterkt, þegar það er borið að fornmönnum,
sem nú skal endurskoða. Það er markmið
höfundar að galopna haldin augu okkar,
rífa með einu snöggu handtaki burt þjóð-
sagna- og riddarasögu-hjúpinn, sem hvílir
yfir mannlýsingum 13. aldar, mörgum hverj-
um.
Hinar nýju mannlýsingar sínar byggir
Laxness á rannsóknum fornleifafræðinga.
Hann segir í grein sinni um útilegumenn
(Tímarit Máls og menningar, 1949, bls.
112): „Nýlegar rannsóknir á beinagrindum
frá fyrstu öldum íslandsbyggðar hafa sýnt,
að nauðsyn ber til að endurskoða ýmsar
hugmyndir, sprottnar af gagnrýnislausum
lietjusagnalestri, um að „fornmenn“ hafi
verið bæði stórir og sterkir. Þessar rann-
sóknir virðast benda til að fornmenn hafi
verið mun smærri og veilli líkamlega en ís-
lendingar nútímans og er það reyndar síst
að undra, ef horin eru saman lífskjör þeirra
og vor.“
En hann segir ennfremur, og það skiptir
mestu máli (Sama, bls. 112): „Þolið og
seiglan verður að vísu ekki lesið af beina-
grindunum fornu, fremur smáum, ekki sér-
lega vel vöxnum og iðulega merktum af
sjúkdómum." — Og svo ég láti Laxness
41