Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 61

ÞORGEIR HÁVARSSON
þolgæði. Ádeilan byrjar þar, sem þessuhi
kostum hefur verið safnað saman og beint í
ranga átt, f jandsamlega manninum og lífinu
á jörðinni.
Gegn þessari neikvæðu lífsstefnu er teflt
annarri, sem fram kemur í vísu Hávamála:
Ifaltur ríður hrossi,“t>. s. frv., þ. e.: allt er
betra en vera dauður. Ég leyfi mér að halda,
að hér sé um að ræða hið sama og Schweit-
zer á við með orðunum: Lotning fyrir líf-
inu.
LOKAORÐ
Ég hef heyrt marga halda því fram, að
Gerplu-Þorgeir sé afskræmi hinnar fomís-
lenzku hetju, hrein firra; með persónunni
sé skáldið að níða niður manngildishug-
sjón Islendinga. Þetta finnst mér fjarri
sanni.
I mínum augum er það engin tilviljun, að
Laxness valdi Þorgeir til að flytja boðskap
sinn. Hann gat aldrei gripið einhverstaðar
niður í raðir fornmanna, látið hvern sem er
leika þetta hlutverk. Islendingar dá Egil
Skallagrímsson, en að dómi Þorgeirs í
Gerplu er hann ekki hetja, því hann var vel
kvæntur og átti fagrar dætur. Við sjáum því,
að um dálítið óvenjulega hetju er að ræða,
þar sem er Þorgeir Hávarsson í Gerplu.
Þykist ég hafa gert grein fyrir því hér að
framan. Ilann er persónugervingur, þar sem
hin afdráttarlausa orðstírs-dýrkun kristall-
ast, og alls ekkert annað. Hann hefur visst
markmið fyrir augum, að verða frægur af
því að vega menn, og hann vinnur sleitu-
laust að því að ná settu marki. Saga Þor-
geirs í Fóstbræðra sögu er myndasyrpa, ekki
verður greint neitt sérstakt markmið í at-
hæfi persónunnar, ekki er lagður neinn sið-
ferðilegur boðskapur í hana.
Þó skáldið skopist í Gerplu að frægðar-
löngun Þorgeirs, verður ekki sagt, að hann
haldi fram fánýti þeirrar löngunar að afla
sér orðstírs; hún er oftast jákvætt afl, sem
livetur og örvar menn til framtaks. En skáld-
ið dæmir hana, eins og áður er sagt, vegna
þess, að hún er lífsfjandsamlegt sjálfsdekur
eins og hún birtist hjá Þorgeiri.
En skáldið er bjartsýnt, þessvegna lætur
það persónuna tortímast, eins og það vonar,
að sá andi í samtíð okkar, sem Þorgeir er
fulltrúi fyrir, muni híða lægra hlut.
Skáldið notar Þorgeir Fóstbræðra sögu,
vegna þess, að hann liggur sérstaklega vel
við höggi, ekki til að túlka söguöldina, held-
ur samtíð okkar. Menn eins og Þorgeir voru
lítils ráðandi á söguöld, að mínum dómi, en
hafa aftur á móti nýlega steypt mannkyninu
út í hörmulega styrjöld. Þorgeir í Fóst-
bræðra sögu er ófyrirleitinn ribbaldi og
miklu skuggalegri en Gerplu-Þorgeir, sem
er notalega einfaldur og fremur sín spell-
virki í góðri trú, fylgjandi sinni hugsjón,
þeirri einu réttu í hans augum. Hann er
miklu hreinni og beinni en nafni hans, sam-
kvæmari sjálfum sér, hugnæmari.
I mínum augum er Þorgeir í Fóstbræðra
sögu varhugaverðari, voveiflegri. Þegar
hann heggur er meira að gert, það er eitt-
hvað af dangli í vopnaburði Gerplu-Þor-
geirs, þó hann sé stórvirkur. Og ekki get ég
að því gert, að mér finnst stundum dálítið
vænt um liann, vegna umkomuleysisins, sem
leynist oft og tíðum á bak við allan ofstop-
ann.
51