Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 54

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
ekki annað vopna uppifast þá er hann kom
úr hernaði en kylfa ein“.
Harmsögu Þorgeirs má alla rekja til upp-
eldisins. Hann flyzt þegar í æsku inn í heim
skáldskapar og ýkjusagna, sjálfur veruleik-
inn þokar fyrir honum. Það kemur þó brátt
í ljós, að ekki er í rauninni líft í þessum
heimi, og verður það rakið hér næst á eftir,
sífelldir árekstrar verða milli þess, sem
liann vill framkvæma, og raunveruleikans.
En hann hvikar samt aldrei frá settu marki,
og þess vegna verður persónan manni á
vissan hátt hugnæm, þegar á söguna líður.
En einmitt vegna sjálfsþóttans og virðingar-
innar fyrir settu marki, sem Þorgeiri er í
brjóst lagin, verður ferill hans allur harm-
sögulegur og örlög hans þau, að troðast
hægt og hægt undir. Skáldið dæmir lífs-
skoðun hans feiga, fjandsamlega lífinu,
enda þótt maðurinn sé innbyrðis sjálfum
sér samkvæmur og trúr hugsjón sinni.
I rás sögunnar eru okkur sýnd viðskipti
Þorgeirs við umheiminn. Tæknilega er þetta
gert á hinn fullkomna epíska hátt: Þorgeir
er sífellt óumbreytanlegur, og þessi óum-
breytanleiki er settur á svið við nýjar og
nýjar aðstæður (epísóður). Skáldið er ekki
að sýna nýjar hliðar á Þorgeiri, þó hann
breyti um svið, heldur hinn óhagganlega
persónuleika, sömu frægðarlöngun, frá mis-
munandi sjónarhornum. Aristóteles segir
þetta höfuðeinkenni hinna epísku verka,
sögu Odysseifs megi t. d. þjappa saman í
nokkur orð: hún er um mann sem ber
óslökkvandi heimþrá í brjósti og kemst loks
til ættarlands síns. Þetta stef er eitt og
óhagganlegt, því er aðeins fléltað inn í
nýjar sögulegar aðstæður.
Þannig er saga Gerplu-Þorgeirs byggð.
Hvar sem hann er staddur og hvernig svo
sem ástatt er fyrir honum, er hann alltaf að
segja það sama, bara með nýju orðalagi, og
allt, sem honum um munn fer, eru tilbrigði
við kenningu móður hans. Klausan, sem hér
var tilfærð að framan, er samnefnari alls
þess, sem Þorgeir lætur fram á sínar varir
um dagana, allt er útlegging þeirrar biblíu.
Ég ætla nú að rekja nokkuð feril Þorgeirs
og tilsvör. Að því loknu reyni ég að lesa í
þann boðskap, sem höfundur hyggst flytja
okkur með persónunni.
IV
Þorgeir dreymir um að verða frægur.
Móðir hans kennir honum, að vopnið og
dauðinn séu þess ein megnug að gera mann
frægan, og þá ekki sízt dauðastundin, hún
fellir raunar hinzta dóm. Vopnið og dauðinn
eru hinn eini farvegur alls manngildis, sá
drengskapur, sem ekki er tjáður með vopni
eða frammi fyrir dauðanum. er ekki til.
Lífið er ekki takmark í sjálfu sér, heldur
aðeins tæki til að verða frægur.
Með þessa lífsskoðun upp á vasann held-
ur Þorgeir út í heiminn. En ekki Jíður á
löngu, þar til veruleikinn, hið margbreyti-
lega, iðandi líf, fer að ybbast upp á hann.
Ekki fer hjá því, að lífsskoðun hans, hin
þráðbeina lína, verði fyrir skakkaföllum,
rekist á hér og hvar. Stundum er lesandinn
öldungis forviða, að þessi absólúta bygging
skuli ekki hrynja til grunna, því svo ófrant-
kvæmanleg sýnist hugsjónin vera oft á tíð-
um. Og raunar gerir hún það: Þegar Þor-
geir og hans menn komast nær dauða en
lífi á land í Hrafnsfirði (bls. 101) „væstir
eftir sjóferðina og klæði þeirra einn klaka-
stokkur", er Þorgeir sendur að vekja upp
fólk á bæ einum. Þá er spurt þar inni; bls.
102: „Hvers beiðist þér af oss.“ — Þorgeir
svarar: „Einskis beiðumst vér af neinum
manni, mælti Þorgeir. En mat vilju vér liafa
að eta og eld að fnða klœði vor og svefn að
sofa. Og ef þér viljið eigi af hendi reiða, ])á
látið út mann til vor einn eða fleiri úr húsi
yðru, þá er nokkurs sé verðir, að berjast við
oss.“
44