Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 49

ÞORGEIR IÍÁVARSSON
óhœgendi.“ Bls. 151: — „en Þorgeirr hafð-
isk við á Ströndum um sumarit ok var mörg-
um manni andvaragestr."
A bls. 193 lætur höfundur Illuga, frænda
Þorgeirs, segja við hann: „Oráðligt þykki
mér, at þú farir til Islands; áttu þangat fás
góðs at vitja.“
Víðar en í Fóstbræðra sögu kveður við
sama tón, þ. e. að yfirgangsmenn séu hinir
verstu gikkir í veiðistöðinni. Glöggt er þetta
í Vopnfirðinga sögu. Þar er sagt frá Brodd-
helga. Við heyrum fólkið sjálft segja álit
sitt á mönnum eins og honum. Þetta segir
talsmaður sveitarmanna við goða sinn,
Geiti: „Hversu lengi skal svá mega fara,“
segir hann, „til þess er yfir lýkr með öllu
um ágang Broddhelga." — Síðan hvetur
hann goðann móti Broddhelga, bregður hon-
um um sinnuleysi; láti hann ekki til skarar
skríða, þá er ekki nema um eitt að ræða:
„ella munum vér selja bústaði vára og ráð-
ask í burtu, sumir af landi, en sumir af hér-
aði.“
Hér er hvergi vottur hetjudýrkunar í
munni alþýðu. En Þorgeir, sem stundað
liafði svipaða atvinnu og Broddhelgi, er
krýndur geislabaugi af klausuhöfundi bls.
133: „Ok af því at allir góðir hlutir eru af
guði görvir, þá er öruggleikr af guði görr
ok gefinn í brjóst hvötum drengjum, ok jmr
með sjáljrœði at haja til'þess, er þeir vilja,
góðs eða ills, því at Kristr hefir kristna
menn sonu sína gört, en eigi þræla, en þat
mun hann hverjum gjalda, sem til vinnr.“
Þar með er Þorgeir hættur að vera sögu-
aldarmaður og orðinn bókmenntafyrir-
brigði, hetja, sem ekki þarf að spyrja neinn
um neitt, óskhyggja. Og þetta er Þorgeir
klausuhöfundar. Siðfræði hans er tilbúning-
ur seinni tíma manns. Bezt sést þetta, ef lit-
ið er á eftirfarandi stað í Grágás. Hvar felst
þar heimild fyrir því, að hraustir menn megi
ganga um drepandi að vild sinni, enginn
fetti fingur út í það, því öruggleikurinn sé
frá guði, og þar með sjálfræði að hafa til
þess er þeir vilja, góðs eða ills? — (Víg-
slóði, kafli VIII, um heimfarar til áverka):
„Hvar þess er menn fara með þann hug
(heiman) at vilia á mönnum vinna, ok varð-
ar skóggang ef fram kömr (en fjörbaugs-
garð ella).“
Hér sést, að fornmenn hafa ekki fegrað
fyrir sér vígaferlin, þau voru meinsemd í
þjóðfélaginu, sem rekja mátti til þess ljóðs
á ráði þjóðveldisins, að ekki var til fram-
kvæmdarvald, svo hver og einn bóndi varð
að verjast ágangi á landareign sinni og
móðgunum með eigin vopni. Ut af þesskon-
ar árekstrum spunnust vígaferli, en bezt
þótti að geta sætt aðila, áður en til blóðs-
úthellinga kom. Það var sjálfsögð skylda
hvers og eins að gæta sóma síns og réttar,
„en bezt var að geta gætt hans ófriðarlaust“
(Nordal, ísl. menn. bls. 193).
Það er hæpið að ætla, að Þorgeir sé að
þessu tvennu, þegar hann vegur flest sín
tilefnislítlu víg, eða hvað hefðu þjóðveldis-
menn svona yfirleitt sagt um það? Skyldi
ekki flestum hafa þótt Þorgeir neikvætt afl
og ekki lofsverður og verið sama sinnis og
Njáluhöfundur, en um hann segir próf. Ein-
ar ÓI. Sveinsson (ísl. fornr. XII, CXLIV):
„Nú getur höfundurinn ekki hugsað sér að
hafna siðfræði sæmdarinnar, frekar en aðr-
ir Forn-íslendingar, en hann leitar að því,
sem stemmir stigu við hinum verstu afleið-
ingum hennar. Hann dáir hófsemi, sáttfýsi,
góðvild. Um alla söguna getur að líta til-
raunir til að koma á sáttum og friði. Og
nærri allar hetjur sögunnar eru þolinmóðar
og seinþreyttar til vandræða."
llér að framan liolur verið deilt á hina há-
stemmdu hetjudýrkun klausuhöfundarins.
Ég hef deilt á hana eingöngu vegna þess, að
hún kemur sögunni á ringulreið. Ég hef
ekki deilt á hetjudýrkun sem bókmennta-
fyrirbrigði, enda hefur fátt gert íslending-
39