Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 52

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sjalfan tala áfram, þá skýrir hann það fyrir
sitt leyti í sörnu grein (bls. 90), hvers vegna
fornmenn, forfeður okkar, séu jafnan svo
rniklir og sterkir: „Eg gat þess áðan hvern-
ig við sæum víða í fornsögunum örla á
þeirri risaþjóð, sem byggði fjöll Noregs og
klettastrendur, og síðan fluttist með land-
námsmönnum til Islands. I hinni miklu um-
myndun fomrar þjóðsögu til skáldskapar,
sem hjá okkur verður á ritöld, er þessi dul-
þjóð víða orðin mennsk á svipinn, jafnvel
orðin að mönnum, með því svipmóti, sem
var hugsjón þrettándu aldar, persónum sem
eru hafnar uppí hæðir hetjuskáldskapar-
ins.“
Ilér höfum við þá á einum stað saman-
komin rökin fyrir mannlýsingum sögunnar;
húið er að svipta burt því, sem hetjuhug-
sjónin hlóð utan á löngu liðnar persónur, en
þær í staðinn leiddar fram á sviðið sem
hvert annað fólk. Það kemst ekki hjá því að
hera ummerki kveisu og kramar, því það var
nú einu sinni svo óheppið að þurfa að burð-
ast með líffæri, sem ekki láta leika á sig,
lieldur bregðast við algjörlega í samræmi við
það, hvernig að þeim er búið. Nútímamönn-
um reynist því tiltölulega auðvelt að gera
sér grein fyrir þeim afleiðingum, sem skort-
ur af þessu tæinu eða hinu hlýtur að hafa í
för með sér fyrir mannslíkamann, staður
eða stund skiptir ekki máli. Svo er lækna-
vísindum fyrir að þakka. En hitt ber að hafa
í huga, að mannlýsingum sögunnar er ekki
beint gegn andlegum eiginleikum, trúfesti,
viljaþreki, réttsýni og fleiri góðum dyggð-
um, heldur eiga þær rætur sfnar að rekja til
þess, sem þjóðinni var ósjálfrátt: við hvern
var að sakast, þó landið væri óblítt og skip
með kornvöru kæntu sjaldnar en góðu hófi
gegndi? Aðstæður sem þessar gera það eitt
að verkum að stækka forfeðurna í okkar
augum, líf þeirra verður ennþá stórkostlegra
„kraftaverk" fyrir bragðið.
í fornum bókmenntum og listaverkum eru
oft kryddaðar lýsingar á fræknleik söguhetj-
anna. Þegar Pallas Aþena sprettur bryn-
klædd og fullsköpuð út úr höfðinu á Seifi,
Herkúles berst við slöngur í vöggu sinni,
hetja í Kalevalakvæðunum liggur þrjátíu ár
í móðurkviði, önnur hetja í germönskum
sögnum ber brynju eins dags gömul, Egill
sagður jafn hraustur hálfvöxnum ungling-
um þriggja ára gamall, Jesús Kristur
sýndur á mörgum málverkum sem vöðvaður
aflraunamaður í fangi móður sinnar, þá er
skýlaust um að ræða annað veldi af orðun-
um „mikill og sterkur“, stigsmun, ekki eðl-
ismun. Sé mönnum þetta ljóst ætti að skilj-
ast, að mannlýsingamar í Gerplu eru ekki
að afskræma sögulegar staðreyndir.
III
Þó Gerpla sé ekki sagnfræðileg skáld-
saga, í þrengsta skilningi þess orðs, reki
ekki æviferil Þorgeirs eftir strangvísinda-
legum heimildum, sem ekki eru til í raun-
inni, verður höfundur að taka tillit til sagn-
fræðilegra staðreynda, að því varðar tíma-
bilið, sem sagan er látin gerast á, svo ekki
sé um hreina útópíu að ræða. Þó skáldverk
þurfi ekki að lýsa því, sem hejur gerzt, þar
á ég við skáldsögur í augum nútímamanna,
verða höfundar að sjá svo um, að lesandinn
trúi, að þetta eða hitt hefði getað gerzt.
Þess vegna verður hið sögulega baksvið
Gerplu að vera trúlegt, því nútímamenn
krefjast þess, að persónurnar fái staðizt.
Hitt er svo annað mál, á hvað höfundur
leggur höfuðáherzlu í túlkun sinni, þar er
komið að boðskap bókarinnar. Setjum sem
svo, að einhverjir tveir aðrir höfundar en
Laxness hefðu skrifað um sama efni. Allir
yrðu þeir að taka til greina kristnitökuna,
víkingaferðir, hetjukvæði á vörum fólks, svo
eitthvað sé nefnt, en í túlkun sinni er þeim
frjálst, hvort þeir leggja þyngri áherzlu á
þetta atriði eða hitt.
42