Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 58

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kallmennsku að verja eigur sínar.“ — Þess
í stað vitnar hann í annað boðorð, sem móð-
ir hans kenndi honum; bls. 238: „Kendi
mér ]>að móðir mín á íslandi, að skemtan öll
og spott sé þarflaus iðja og sæmi lítt gildum
mönnum.“ — Aftur á móti segir hann bls.
199: „Vona eg að næst er vér höldum bar-
daga, þá verði þeir kappar fyrir mér er mín
móðir hefur sagt að sé í orustum."
Og á þessum stað gerir hann lýðum ljóst
enn eitt sinn hver ákvörðun hans sé. í fáum
orðum þjappar hann hugsjón sinni saman,
lds. 239: „Af jörðu þá eg mátt minn og
megin, og munum vér aldregi á kerski
liyggja, og hvorki að konum lúta né börn
upp hefja, og eigi in heldur goð blóta, og
aldrigi vœnta oss ténaðar aj manni, konu né
goði, utan af jörðu einni“ íleturbreyting
mín).
Þarna er Þorgeir Hávarsson allur. Verður
nú ekki lengur hjá því komizt að lesa í
þann boðskap, sem skáldið flytur með öllu
þessu. Hvar er hið mikla neikvæði persón-
unnar fólgið?
V
Gerpla er skuggsjá okkar tíma. Atburðum
og persónum í sögunni er hagað með það
fyrir augum að vera sem sönnust mynd af
vandamálum nútímans. Siðalærdómar bók-
arinnar eru handa líðandi stund. Allar þess-
ar löngu liðnu persónur tala beint til okkar,
við erum neydd til að taka afstöðu gagn-
vart þeim, með þeim eða móti.
Hvaða lærdóma skal þá draga af sögu
Þorgeirs? Ifann hefur til að bera marga
kosti, þess er ekki að dyljast, en þó dæmir
skáldið hann vægðarlaust. Oft sýnist höf-
undur glotta að drengskaparhugsjón hans,
en lofar aftur á móti sumar persónur sög-
unnar mjög, drengskaparmenn eins og Þor-
gils Arason. Sú spurning hlýtur því að
vakna, hvort höfundur sé í raun og veru að
höggva að rótum fornra dyggða, manndóms-
hugsjón Islendinga, drengskapnum. Margir
hafa látið þá skoðun í ljós. Eða er hér ein-
göngu um að ræða ádeilu á drengskapinn,
þegar hann hefur brugðið sér í dálítið vafa-
samt gervi? Eg held að sú sé raunin. Nor-
dal segir (ísl. menn. bls. 195): „Dreng-
skapurinn ber blóma sinn, þegar óbifanleg
hreysti sveigist til mannúðar, frjálsir og
fullvalda einstaklingar til skilnings á því,
hvað nauðsynlegt sé til heilbrigðrar og frið-
samlegrar sambúðar í mannlegu félagi.“
Þetta finnst mér hitta naglann beint á
höfuðið. Þetta er Þorgils Arason, ein glæsi-
legasta persóna Gerplu, drengskapurinn
persónugerður, sá drengskapur, sem borið
hefur hlóma sinn. Honum er það eitt kapps-
mál að lifa mennsku lífi, frjáls og í friði,
en fórnar þó engu af sóma sínum. Hann
leggur ekkert í sölurnar en höndlar allt.
Hann er vöxturinn, gróskan og friðsamlegt
starf, hann er framtíðin.
En hvað er Þorgeir að dómi höfundar?
Hann er sá, sem hlaupizt hefur burt frá
hinu „blómberandi lífi“, yfirgefið vettvang
allrar sannrar lífshamingju en berst úr ein-
um stað í annan með þann drengskap upp á
vasann, sem ekki er notaður til annars en
sýna öðrum, státa af, drengskap, sem hættur
er að vera jákvætt, starfrænt afl innra með
manninum sjálfum, en kominn í þjónustu
skefjalausrar sérhyggju og sýndarmennsku,
orðinn ólífrænn; helstefna holdi klædd.
Þorgeir hlýtur því að tortímast, hann er
fjandsamlegur lífinu, því, sem hann á já-
kvætt í fari sínu, hefur hann beint í skakka
átt; hann býr í gerviheimi með haldin augu
gagnvart öllu nema ofstopa sínum, skefja-
lausri löngun til að ráða yfir heiminum,
upphefja sjálfan sig með því að koma öðr-
um á kné.
Þessi maður er nú hvað eftir annað í sög-
unni sýndur mitt í grósku og friðsemd lífs-
ins. Höfuð-andstæðurnar, sem hann verður
48