Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 88

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
inga sögnr frá miðri 14. öld sýna svipaðar
hugmyndir, þótt list þeirra standi hins veg-
ar fyrri sögum langt að baki. Árið 1262
markar engin skýr tímamót í sögu þjóðar-
innar, þegar stjórnmálum sleppir. Þjóðin
varð aldrei sigruð á sama hátt og Irar
urðu sigraðir af Englendingum, svo að al-
þekkt dæmi sé nefnt. ísland var að vísu
skattland í þeim skilningi, að konungur
Noregs heimti tekjur af þjóðinni og skip-
aði hingað embættismenn, en fram yfir
það hafði hin erlenda þjóð furðu lítil áhrif
á íslendinga.
íslenzk höfðingjastétt fram að Svarta-
dauða virðist yfirleitt hafa verið vel mennt-
uð á þjóðlega vísu, og henni eigum við
mikið að þakka, hve órofa samhengið
hélzt við fortíðina. Meginið af íslenzkum
fornbókmenntum er ekki einungis skapað
af höfðingjum eða undir verndarvæng
þeirra, heldur voru það höfðingjar, sem
áttu einnig drýgstan þátt í varðveizlu
þeirra. Og þáttur klerka í íslenzkum bók-
menntum á þessu tímabili er engu minni
né verri fyrir það, að þeir stunduðu h'ka á
að kynna Islendingum erlendar, kristilegar
bókmenntir. En erlend tízka varð hér ekki
alráða yfir hugum manna, eins og gerðist
í Noregi. Að vísu kynntumst við norskum
þýðingum riddarasagna og öðrum suðræn-
um bókmenntum, en þjóðlegar bókmennt-
ir héldu þó áfram að njóta mikillar virð-
ingar. íslenzku höfðingjarnir, sem þjónuðu
liinu erlenda valdi, voru tvískiptir í við-
horfi sínu: þeir studdu erlenda stjórnskip-
un, á sama tíma sem þeir voru að ávaxta
og varðveita íslenzkar menningarerfðir. I
þessu sambandi nægir að minna á bók-
menntastörf þeirra Sturlu Þórðarsonar og
Ilauks Erlendssonar.
Eins og eðlilegt er, fjallar verulegur
hluti af hinu nýja riti Bjarnar Þorsteins-
sonar, íslenzka skattlandið, um átök ís-
lendinga við kirkjur og konungsvald. Ritið
er ]iví fyrst og fremst stjórnmálasaga þessa
tímabils. En afstaða hans til stjórnmála-
þróunarinnar ber þess nokkur merki, að
liann er um of háður skoðunum erlendra
sagnfræðinga. ísland á 13. og 14. öld er
svo sérstætt, að ekki verður beitt sömu að-
ferðum við að rita sögu þess á þessu tíma-
bili og sjálfsagt er við sögu annarra þjóða.
Höfnndur leggur óþarflega mikla áherzlu
á viðburði á Norðurlönduin, og því hefur
margt flotið með, sem í ranninni kemur ís-
lendingum lítið við. En í heild er þetta
svipmikið rit, þótt höfundtir hafi ekki gert
það jafnágætlega úr garði og íslenzka
]>jó8veldið, sem birtist fyrir röskum þrem
áinm frá liendi hans. En tímabilið frá
1262 til 1400 er miklu verr kannað en hið
fyrra, og verður höfundur því ekki sakaður
um. Mikill kostur er það á ritinu, að höf-
undur hefur víða fellt inn orðrétta kafla
úr samtíma heimildum. En að skaðlausu
liefði hann mátt birta fullkominn lista yfir
útgáfur þeirra. Hagsaga Islendinga hefur
af skiljanlegum ástæðum orðið útundan,
þótt nokk'uð sé ritað um verzlun. Af menn-
ingarsögulegum viðfangsefnum eru bók-
menntir og húsakynni og klæðaburður tek-
in til meðferðar, en varla þó nógu ræki-
lega. Það er að vísu skemmtilegt að lesa
lýsingu Kristjáns Eldjáms á bænum að
Fornu-Lá, en þó er vafasamt að taka svo
einangrað dæmi, enda er ekki víst um
tímasetning þessara rústa.
Björn Þorsteinsson skrifar rösklega og
af mikilli einurð, og hann fer vel og skipu-
lega með það hráefni, sem hann hefur val-
ið sér til meðferðar. Eins og hann viður-
kennir í eftirmála að bókinni, þá er þetta
fyrsta ritið um sögu íslendinga á 14. öld,
og er það naumast vanzalaust, að við höf-
um ekki eignazt fyrr sérstakt rit um þetta
merkilega tímabil. Bók Bjarnar bætir því
úr brýnni þörf. Mál og menning hefur
unnið hið þarfasta verk með útgáfum sín-
78