Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Page 101

UMSAGNIR UM BÆKUR
Skarð'sárbók
Landnámabók Björns Jónssonar
á Skarðsá.
Jakob Benediktsson gaf út.
etta er fyrsta bók í flokki vísindalegrar
útgáfu íslenzkra fornrita á vegum Há-
skóla Islands, og er vel af stað farið; ber
til þess hvorttveggja að þessi útgáfa bætir
úr brýnni þörf og að vandasamt verk hefur
verið svo vel af hendi leyst sem frekast er
kostur.
Finim gerðir Landnámabókar liafa varð-
veitzt að meira og minna leyti, Sturlubók,
Hauksbók, Melabók, Skarðsárliók og Þórð-
arbók. IJin fyrst nefnda er kennd við Sturlu
Þórðarson (d. 1284), önnur við Hauk Er-
lendsson (d. 1334), þriðja við Mela í Borg-
arfjarðarsýslu og hin fimmta við séra Þórð
Jónsson í Hítardal (d. 1670). Sturlubók er
aðeins til í uppskrift séra Jóns Erlendsson-
ar sem einnig gjörði uppskrift af Hauksbók
(þ. e. a. s. af Landnámukaflanum), en 14
blöð eru enn varðveitt af frumritinu (upp-
baflega 38). Af Melabók er nú ekki til nema
lítið brot sem rúmast á 7 blaðsíðum í Land-
námu-útgáfunni frá árinu 1900.
I eftirmála sínum kveðst Haukur rita
sína Landnámu eftir bók þeirri er Sturla
lögmaður hafði ritað og annarri sem rituð
bafi verið af Styrmi fróða (d. 1245), „ok
Iiafða ek þat ór livárri er framar greindi".
Haukur segir einnig að þeir Ari fróði og
Kolskeggur vitri hafi fyrstir ritað um land-
nám á Islandi. Þessi ummæli llauks eru
undirstaða rannsókna á uppruna Land-
námu, en á því sviði hafa einkum tveir
menn verið brautryðjendur, þeir Björn
Magnússon Olsen og Jón Jóhannesson.
Nú þykir sýnt að Sturla bafi stuðzt við
Landnánm Styrmis fróða, en hafi aukið
bana efni úr Islendinga sögum og þá oft
hafnað frásögn Styrmis, en Melabók hafi
varðveitt lítt breyttan texta Styrmisbókar.
Skarðsárljók er sainliland úr Sturlubók og
líaiiksbók (llaiikur hafði að vísu notað
Sturlubók, en ekki rækilegar en svo að
Björn gat nýtt hana enn betur). Þórðarbók
er skrifuð upp eftir Skarðsárbók, en við er
aukið ýmsum afbrigðilegum lesháttum úr
Melabók á meðan sú bók var enn því nær
heil.
Nú mætti spyrja hvers vegna Skarðsár-
bók sé þess verð að vera gefin út enn einu
sinni (hefur áður verið aðaltexti í þrem
fyrstu útgáfum Landnámu) úr því að víst
er að bún er ekki annað en samsteypa úr
Sturlubók og Hauksbók. Þeirri spurningu
verður bezt svarað með orðum útgefanda
sjálfs: „Jón Jóhannesson (Gerðir Land-
námabókar 13—16) sýndi frain á það svo
að ekki varð um villzt að því fer fjarri að
Skarðsárbók sé ómerkur texti, eins og ýms-
ir fyrri fræðimenn höfðu talið. Bar þar
einkum tvennt til: Annars vegar liafði
Björn fyrir sér hinar sömti skinnbækur af
Landnámu og Jón Erlendsson, Resensbók
(Sturlubók) og Hauksbók, og hefur því
Skarðsárbók samanburðargildi við upp-
skriftir Jóns um Sturlubókartextann og það
sem glatað er af Hauksbók, enda má ósjald-
an leiðrétta texta Jóns eftir Skarðsárbók.
Hins vegar — og er það meira um vert -—
sýndi Jón Jóhannesson fram á að Þórðar-
bók er samsteypa úr Skarðsárbók og Mela-
bók, sem nú er að mestu glötuð. Til þess að
hægt sé að vinza eins mikið og unnt er af
texta Melabókar úr Þórðarbók er því brýn
nauðsyn að til sé eins traustur texti Skarðs-
árbókar og völ er á, svo að hann verði bor-
inn saman við Þórðarbók. Ekkert eigin-
handarrit Björns af Skarðsárbók er varð-
veitt, en margar uppskriftir; varð því ekki
hjá því komizt að rannsaka þær allar og
leitast við að leggja fram þann efnivið sem
þær liafa að geyma. Tilgangur þessarar út-
gáfu er að leysa þetta verkefni af höndum“
(Inngangur ix).
91